අපි වවුනියාව නගරයේ සිට මඩුකන්ද දෙසට ගියෙමු. වවුනියාවේ සිට මඩුකන්දට කිලෝ මීටර් හතර හමාරකි. යුද ගිනි නිවීමෙන් ලැබූ නිදහසෙහි අරුත දැනෙන්නේ මේ ගම්බිම්වල පය ගැසූ විටය. යුද්ධය ගැන ඔවුහු හොඳට දනිති. යුද බිය ඔවුහු හොඳට හඳුනති. ඒබාධක මැද උපන් ගම් හැර නොයා සිටි මිනිස්සු අද ජීවිතයේ සැනසුම් සුව විඳිති. උතුරේ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන අතරින් වවුනියාව දිස්ත‍්‍රික්කයේ පිහිටි ඓතිහාසික මඩුකන්ද ශ්‍රී දළදා රජ මහා විහාරය ප‍්‍රමුඛස්ථානයක් ගනී. මේ ඉපැරණි විහාරය වවුනියාව ත‍්‍රිකුණාමල ප‍්‍රධාන පාරේ මඩුකන්ද පොලිස් ස්ථානය අසළ පිහිටා තිබේ. හේමමාලා සහ දන්ත කුමරු ශ්‍රී දළදාව රැුගෙන පැමිණියේ ලංකාපට්ටන නම් අප‍්‍රකට තොටුපළක් වෙතය. මේ ලංකා පට්ටන අප‍්‍රකට තොටුපල පිළිබඳ විවිධ මතවාද පවතී. කෝකිලායි කළපුවේ පිහිටි ලංකාපට්ටන තොටුපල මතවාද අතර සුවිශේෂී තැනකි. අතීතයේ මේ කෝකිලායි ප‍්‍රදේශය හැඳින්වූයේ කැකුළුගම නමිනි. එදා දළදා වහන්සේට කැකුළු මල් පූජාවක් කොට පිළිගත් නිසා මේ ප‍්‍රදේශය කැකුළුගම නමින් පසුව ප‍්‍රකට විය. එතැනින් පසු රුවන්මඩුව, සේම මඩුව, මාමඩුව හරහා දළදා වහන්සේ මඩුකන්ද විහාරය පිහිටි බිමට වැඩම කරවන ලදී. එතැන දළදා මැදුරක් කරවා දළදා වහන්සේ තැන්පත් කරවන්නට ද යෙදිණි. මේ ආකාරයට විමසා බලන කළ ශ්‍රී දළදා වහන්සේ වැඩ සිටි පූජනීය පෞරාණික පින් බිමක් හැටියට මඩුකන්ද විහාරය හඳුනා ගත හැකිය. මේ සිදුවීම් පෙළ සිදුවූයේ කීර්ති ශ්‍රී මේඝවර්ණ රජු ලංකාධිපතිව සිටි සමයේය. මෙතැන් සිට යළි දළදාව කුඩාගලේගම ශ්‍රී දළදා විහාරය, සාලියපුර ශ්‍රී දළදා විහාරය ආදී ස්ථානවලට වැඩම කරවමින් විවිධ ස්ථානවලදී පූජෝපහාර ගරු සත්කාර බුහුමන් දක්වා තිබේ. එදා මඩුකන්ද ප‍්‍රදේශය පාලනය කර ඇත්තේ දේව නම් සෙන්පතියෙකු විසිනි. ඒ සුවිසල් ගිරිශිඛරය විහාරයේ සිට බලද්දී ඉතා නුදුරින්ම පෙනේ. මඩු කන්දේ රජ උයන, රජ වත්ත වශයෙන් ඔහුගේ පහසුව සඳහා පිහිටි විවිධ ස්ථාන අදත් හඳුනා ගත හැකිය. එදා දළදා වහන්සේ පිළිගන්නට මඩු බොහෝ ගණනක් පිහිටවූ නිසා මඩුකන්ද වූ බවට මතයක් පවතී. එසේම මණ්ඩලාකාර කන්දක් පිහිටි නිසා මණ්ඩලගිරි මඩුලූගිරි, මඩුකන්ද වූ බවටද මතයක් පවතී. ප‍්‍රකට සෙල් ලිපියක් හැටියට නම් ලද ඓතිහාසික තෝනිගල ශිලා ලේඛනය පිහිටා ඇත්තේ මඩුකන්ද ශ්‍රී දළදා විහාරයේ සිට සැතපුම් 3 ක් එපිටිනි. එදා එම ප‍්‍රදේශයේ විසුවෝ ධාන්‍ය වගාකර ධාන්‍ය රාජ්‍ය ගබඩාවේ තැන්පත් කළහ. ධාන්‍ය නැවත ලබා ගැනීමේදී ලැබෙන පොලිය ඊට නුදුරින් පිහිටි විහාරයකට පරිත්‍යාග කරන ලද බව කියැවේ. එම විහාරය අනෙකක් නොව මඩුකන්ද ශ්‍රී දළදා විහාරයම බව කිව හැකිය. දැනට මේ විහාර භූමියේ පිහිටි ඉපැරණි නටබුන් අතර ගලින් කළ විශේෂ ගොඩනැගිලි කැටයම් බොහෝ දක්නා ලැබේ. විහාර බිමෙහි විසිරී පැතිරී ගත් කාෂ්ඨක අව්වට වේලෙන ඒ නටබුන් දෙස බලන කල වවුනියාව වැනි ප‍්‍රදේශයක මෙවන් පෞරාණික පින් බිමක් දකින්නට හැකි වීමම ආඩම්බරයට කාරණයකි. එදා ශ්‍රී දළදා වහන්සේ තැන්පත් කළ පෞඪ දළදා මාළිගය විවිධ ගල් කැටයමින් අලංකාරය. එසේම ගලින් කළ දැනට නටබුන්ව ඇති විශාල ශීත ශාලාවක්, පැරණි වාසල් දොරටු ගලින් කළ පැරණි පොකුණු හතරෙන් දෙකක් තවමත් මනරම්ව දැකිය හැකිය. එසේම කැණීම් නොකළ ගොඩනැගිලි රාශියක නටබුන් ගල්කණු සඳකඩපහණ ආසන රාශියක් විහාර බිම පුරා තිබෙනු දැකිය හැකිය. එදා විහාරයට අයත්ව තිබූ පැරණි චෛත්‍යයක් නුදුරින් පිහිටි ගමෙකින් හමුව තිබේ. දැනට විහාර බිම පිහිටි පැරණි චෛත්‍ය බෝධීන් වහන්සේ විහාර ගෙය වසර 500 කින් මෙපිට ඉතිහාසයක් උරුම ස්ථානයෝය. අතීතයේ මඩුකන්ද අවට ප‍්‍රදේශය හඳුන්වා ඇත්තේ ”ප‍්‍රාචීන කංගරාජ” යන නමිනි. මෙතැන උතුර හා දකුණ වෙන්වන කඩඉම හැටියට සැලකේ. අතීතයේ මෑත ඉතිහාසයට එබී බලන කල වසර 30 ක් පැවැති දරුණු යුද්ධයෙන් හොඳටම බැටකෑවේ මේ ප‍්‍රදේශවල පිහිටි සිංහල ගම්මානය. මඩුකන්දද ඉන් එක් සිංහල ගමකි. ඊට අමතරව ඊරප්පෙරියකුලම, මාමඩුව, මහමයිලන්කුලම, කුඩා කච්චකොඩිය මේ අවට අනෙකුත් සිංහල ගම්මාන කිහිපයකි. යුද්ධයේ ගින්නට දැවෙමින් තැවෙමින් පැවැති ඒ යුගයේ කතාව මඳක් අපට සිහිපත් කරන්නට මඩුකන්ද ශ්‍රී දළදා විහාරාධිකාරී මුවඇටගම ආනන්ද හිමියෝ අමතක නොකළහ. ”මේ යුද්ධය වවුනියාවට බලපෑවේ 1984 අවුරුද්දෙදි. දවසක් එල්.ටී.ටී.ඊ. එකෙන් ගුවන් හමුදා ජීප් එකකට බෝම්බ ගැහුවා. එදායින් පස්සෙ වවුනියාවෙන් සටන ඇරඹුණා. එයාලා ගහද්දී අපේ අයත් ගැහුවා. මේ වෙද්දි වවුනියාවෙ සිංහල ගම්මාන 35 ක් තිබුණා. අපි ඉන්න විහාරය අවට මාමඩුව, ඇටඹගස්කඩ, මාමයිලන්කුලම, මහකච්චකොඩිය, නැදුන්කුලම ගම්මානවල මිනිස්සු මේ යුද්ධය නිසා හොඳටම බැට කෑවා. සමහර මිනිිස්සු මේ ගම් බිම් දාලා ගියා. එහෙම නොගිය අය ගමට ගහද්දි මේ පන්සලේ ඉස්කෝලෙ තියාගෙන අපි ග‍්‍රාමාරක්ෂකයො හමුදාව පොලිසිය එක්ක එකතු වෙලා ආරක්ෂා කළා. එහෙම පියවර නොගත්තානම් මේ මිනිස්සු අද ගම්වල නෑ. එක්කො දාල ගිහින් නැත්නම් යුද්දෙට හොඳට මැදිවෙලා. පන්සලට නම් එල්.ටී.ටී.ඊ. එකෙන් ගැහුවෙ නෑ. අපිත් ස්වාමීන් වහන්සේලා හැටියට මේ ගමක් ගමක් ගානෙ ගිහින් මිනිස්සුන්ගෙ හිතට හයිය දුන්නා. දවසක් එල්.ටී.ටී.ඊ. එකෙන් මට වෙඩි තියන්න පපුවට පිස්තෝලෙ තැබුවා. එතන උන්න ත‍්‍රස්තවාදී නායකයෙක් ඒක වැළැක්වුවා. නිතරම එල්.ටී.ටී.ඊ. එකෙන් ග‍්‍රාමාරක්ෂකයෝ මරණවා. බෙලි කපල යනවා. පැහැරගෙන යනවා.  ඕව තමයි අහන්න දකින්න ලැබුණේ. මහකච්චකොඩියෙ එක තැනම මිනිස්සු 36 ක් මැරුවා. කොහොම වුණත් යුද්දෙ අවසන් වෙද්දි අපේ දායක ගම්වල ජීවත් වුණ අයගෙන් 250 ක් විතර යුද්දෙන් මිය ගියා. මේ සඳහා දායක වුණ හැමෝටම අපි පින් දෙනවා. තව හය මාසයක් ප‍්‍රමාද වුණා නම් ඉතින් අහන්නම දෙයක් නෑ. සාම කාලෙ වෙද්දි සිංහල ගම්මාන 22 ට අඩුවුණා. මේ වෙලාවෙ පුංචි ඉල්ලීමකුත් තියෙනවා. මේ මඩුකන්ද ශ්‍රී දළදා විහාරය වවුනියාවේ ඉතාම පැරණි පින් බිමක්. මේ ස්ථානය පූජා භූමියක් හැටියට ගැසට් කරන්න විතරයි තියෙන්නෙ. ඒක ඉක්මන් වේවා කියල මම හිතනවා. ඒ වගේම උතුරු වසන්තය දෙමළ ගම්මාන වලට වගේම මේ සිංහල ගම්මානවලටත් ආවොත් අපට තව ගොඩක් යටිතල පහසුකම් මේ ගම්වල දියුණූ කර ගත හැකියි.” පිච්චෙන ගිනි ගහන අවුවේ මද්දහනද ගතවෙමින් තිබේ. ”කෑම ටිකක් කාලම යන්න  ඕනෑ” උන්වහන්සේගෙන් කාරුණික ආයාචනයකි. ඒ ඉල්ලීම පිළිගත් අපි තවදුරටත් කතාබස් කරමින් දිවා ආහාරය ගෙන යළි ආපසු ගමන කඩිනම් කළෙමු.
සටහන ඡායාරූප අසංක ආටිගල
පැරණි මුරගල මුවඇටගම ආනන්ද හිමි කොරවක් ගල පැරණි දළදා මැදුර බෝධීන් වහන්සේ චෛත්‍යය