මීට වසර 65 කට පෙර, එනම් 1960 ජූලි මාසයේදී, එවකට සිලෝන් ලෙස හැඳින්වූ ශ්‍රී ලංකාවේ අගමැතිනිය ලෙස 44 හැවිරිදි සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මහත්මිය වැඩ භාර ගැනීමත් සමඟම ඉතිහාසය අලුතින් නිර්මාණය විය. ලොව ඡන්දයකින් තේරී පත්වූ ප්‍රථම කාන්තා අගමැතිනිය බවට පත්වෙමින් සිරිමාවෝ, වීදුරු සිවිලිමක් බිඳ දැමුවාය.

බ්‍රිතාන්‍ය පුවත්පත් “රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයා” යන තේරුම දෙන Statesman වචනයේ ස්ත්‍රී ලිංග පදය වන ‘Stateswoman’  යන නව වචනය නිර්මාණය කළේ සිරිමාවෝ අගමැතිනිය වූ පසුව බව කියනු ලැබේ.

1960 ජූලි 22 වැනිදා සිරිමාවෝ මැතිනිය සිය ධුරයට පත් වූ විට, රොස්මීඩ් පෙදෙසේ පිහිටි ඇගේ “ටින්ටැජල්” නිවසේ සිට කොටුවේ පිහිටි එවකට ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල්වරයාගේ මන්දිරය වන “රැජිනගේ නිවෙස” දක්වා ඇය රැගත් වාහනය ධාවනය වන විට, සිනහමුසු මුහුණින් සිටි මෙම කාන්තාවට ඔල්වරසන් දීම සඳහා කොළඹ වීදි දිගේ විශාල ජනකායක් පෙළ ගැසී සිටියහ. ඇය කොල්ලුපිටියේ අගමැති නිල නිවස වන අරලියගහ මන්දිරයට මෝටර් රථ​ෙයන් ගෙන යනු ලැබුවේ එවකට ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් ශ්‍රීමත් ඔලිවර් ගුණතිලක මහතා ඉදිරියේ දිවුරුම් දීමෙන් අනතුරුවය.

රූපවාහිනිය නොතිබුණු ඒ කාලයේ, රටේ සියලුම පුවත්පත් පිරී තිබුණේ මෙම ඓතිහාසික සිදුවීම පිළිබඳ විස්තර සහ පින්තූරවලිනි. ලොව ප්‍රථම කාන්තා අගමැතිනිය තම රටින් බිහි වීම ගැන සියලු දෙනාම සතුටු වූ බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි. රටේ සෑම තැනක්ම උත්සවශ්‍රීයකින් ඇළලී ගොස් තිබුණි. මීට වසර 65 කට පෙර සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය ලොව ප්‍රථම අගමැතිනිය බවට පත්වීමේ අද්විතීය ශ්‍රී ලාංකික කතාව මම කලින් ලියූ ලිපිවල ආධාරයෙන් නැවත වරක් සිහිපත් කරන්නේ මේ සන්දර්භය තුළය.

අනාගත රැජින

සිරිමාවෝ 1916 අප්‍රේල් 17 වැනිදා බලංගොඩදී බාන්ස් රත්වත්තේ දිසාවේ සහ රොසලින් හිල්ඩා මහවෙලතැන්න කුමාරිහාමි යුවළගේ වැඩිමහල් දියණිය ලෙස උපත ලැබුවාය. ඇගේ කේන්දරය සෑදීම සඳහා කැඳවනු ලැබුවේ ප්‍රසිද්ධ ජ්‍යෝතිෂවරයකු වන හේතුවා ගුරුන්නාන්සේය. තම දියණිය රටේ අනාගත රැජින වන බව ඇසීමෙන්  මවුපියෝ මවිතයට පත් වූහ. කෙසේ වෙතත් කේන්දරය නිවැරැදි බව ඔප්පු වූ අතර, දැරිය රැජිනක් බවට පත් වූ නමුත්, ඇය ඔටුන්න හිමි නොවූ රැජිනක් වූවාය.

සිරිමාවෝ අධ්‍යාපනය ලැබුවේ කොළඹ ශාන්ත බ්‍රිජට් කන්‍යාරාමයේ ය. ඇය 1940 දී සොලමන් ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක සමග විවාහ වූවාය. ඔහු අත්තනගල්ල, හොරගොල්ල වලව්වේ මහමුදලියර් සර් සොලමන් ඩයස් බණ්ඩාරනායකගේ පුත්‍රයා විය. මෙම විවාහය එවකට පහතරට සහ උඩරට වංශවත් සිංහල පවුල් දෙකක් අතර එකමුතුවක් ලෙස ප්‍රශංසාවට ලක්විය. සොලමන් සහ සිරිමාවෝට දරුවෝ තිදෙනෙක් සිටියහ. දියණියන් දෙදෙනා වන සුනේත්‍රා සහ චන්ද්‍රිකා පිළිවෙළින් 1943 සහ 1945 දී උපත ලැබූහ. පුත් අනුර 1949 දී උපත ලැබීය. ඔහු 2008 දී මිය ගියේය.

සිරිමාවෝ මැතිනිය වසර 20 ක කාලයක් තිස්සේ ගෘහණියක් සහ දරුවන් තිදෙනකුගේ මවක ලෙස ගත කිරීමෙන් සෑහීමකට පත් වූ අතර ඇගේ සැමියා පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී, කැබිනට් අමාත්‍ය, විපක්ෂ නායක සහ පසුව අගමැති ලෙස දේශපාලන ඉනිමගේ ඉහළටම ගමන් කළේය. එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. මහතා කිසි විටෙකත් තම බිරිඳ දේශපාලනයට සම්බන්ධ වීම සඳහා දිරිමත් කළේ නැත. 1959 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඇගේ සැමියා ඝාතනය කිරීමෙන් පසුව, අකැමැත්තෙන් වුවත් සිරිමාවෝ මැතිනියට දේශපාලන මධ්‍යම වේදිකාවට තල්ලු වීමට සිදුවිය. පක්ෂ නායකත්වය සහ අගමැති ධුරය ඇය සොයන හෝ ආශා කරන දෙයක් නොවූ නමුත්, එම උගුල් දෙකම ඇගේ උර මත පැටවුණි.

එස්.ඩබ්ලිව්.ආර්.ඩී. බණ්ඩාරනායක

එස්.ඩබ්ලිව්.ආර්.ඩී. බණ්ඩාරනායක අගමැති ලෙස තේරී පත් වූයේ 1956 වසරේදීය. ඔහුගේ පක්ෂය වන ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය, සභාග රජයක ප්‍රධාන පාර්ශවකරු විය. 1959 සැප්තැම්බර් 25 වැනිදා තල්දූවේ සෝමාරාම හිමියන් විසින් බණ්ඩාරනායක මහතාට වෙඩි තබනු ලැබීය. ඔහු සැප්තැම්බර් 26 වැනිදා මිය ගියේය. එවකට අධ්‍යාපන අමාත්‍යවරයා වූ විජයානන්ද දහනායක මහතා, ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් ශ්‍රීමත් ඔලිවර් ගුණතිලක මහතා ඉදිරියේ අගමැති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. ඔහු රටේ පස්වැනි අගමැතිවරයා බවට පත්විය.

දහා, ලෙසින් හැඳින්වූ දහනායක හිතුවක්කාරයෙකි. දහනායක අගමැති ධුරයේ සිටි කෙටි කාලය ව්‍යසන කාලයක් විය. ඔහුගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ සංයුතිය නිරන්තරයෙන් වෙනස් වූ අතර, ඔහුට කැබිනට් මණ්ඩලයේ විශ්වාසය නොලැබුණි. අගමැති දහනායක 1959 දෙසැම්බර් 5 වැනිදා පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරියේය. විසුරුවා හැරීමෙන් පසු දහනායක, භාරකාර රජයක ප්‍රධානියා ලෙස රැඳී සිටියේය.

1960 මාර්තු 19 වැනිදා මැතිවරණයක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ දේශපාලන වාතාවරණය පරිවර්තනය විය. ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ ප්‍රධානීන් කලබල විය. රට තුළ තිබූ මනෝභාවය පාලක පක්ෂයට සහ රජයට එරෙහිව විය. ඩඩ්ලි සේනානායක ක්‍රියාකාරී දේශපාලනයට නැවත පිවිසීමෙන් පසු ප්‍රධාන විපක්ෂය වන එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ ජනප්‍රියත්වය ඉහළ යමින් තිබුණි.

සී. පී. ද සිල්වා

මේ අතර, විශ්‍රාමික සිවිල් සේවකයකු සහ ශ්‍රීලනිපයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයකු වන සී. පී. ද සිල්වා, පක්ෂය එකට තබා ගැනීමට සහ දේශපාලන පුනරුදයක් ඇති කිරීමට උපරිම උත්සාහයක් දරමින් සිටියේය. බණ්ඩාරනායක මහතාගේ අභාවයෙන් පසු අගමැති විය යුතුව තිබුණේ සී. පී. ය. කෙසේ වෙතත්, ඔහු ඒ වන විට සිටියේ බ්‍රිතාන්‍යයේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබමිනි. දහා අගමැති වූයේ ඒ හේතුව නිසාය. නැවත ලංකාවට පැමිණි සී. පී. ද සිල්වා මහතා, ශ්‍රීලනිප නායකත්වය භාර ගත්තේය.

සී.පී. ගේ නායකත්වය යටතේ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය මැතිවරණයට සූදානම් විය. ඔහු විභව අගමැතිවරයකු ලෙස ප්‍රක්ෂේපණය කරනු ලැබුණි. සී.පී. සිය උපරිමයෙන් උත්සාහ ගත්තත්, මැතිවරණ ව්‍යාපාරය ආරම්භ වන විට ශ්‍රීලනිපය නිශ්චිත පරාජයක් කරා ගමන් කරමින් සිටින බව ඉක්මනින්ම පැහැදිලි විය. රැස්වීම්වලට සෙනඟ අඩු වූ අතර, පක්ෂ සාමාජිකයන් අතර උද්‍යෝගයක් නොමැති බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි. එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. නොමැති පක්ෂය සුක්කානමක් නැති බෝට්ටුවක් මෙන් විය.

පක්ෂය පුනර්ජීවනය කිරීමට සහ ඡන්දදායකයන් දිරිමත් කිරීමට හැකියාවක් ඇති කෙනකුගේ හදිසි අවශ්‍යතාව ප්‍රායෝගිකව සිතන්නකු වූ සී.පී. ද සිල්වාට වැටහුණේ මේ අවස්ථාවේදීය. මෙය කළ හැක්කේ මියගිය නායකයාගේ ශෝකජනක වැන්දඹුවට හැර වෙන කාටද? එබැවින් සී.පී. සහ අනෙකුත් ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂ නායකයෝ සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය මැතිවරණ රැස්වීම් ඇමතීමට පෙළඹවූහ. සිරිමාවෝ අකමැත්තෙන් වුවද ඊට එකඟ වූවාය.

ඇය ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම් ඇමතීමට පටන් ගත්තාය. මෙය තත්වය නාටකාකාර ලෙස වෙනස් කළේය. සුදු ඇඳුමින් සැරසුණු වැන්දඹුව ජනතාවට සෘජුව සහ පෞද්ගලිකව කතා කිරීමට පටන් ගත්තාය. ඇය ආකර්ෂණීය කථිකයකු නොවූ නමුත්, අවශ්‍ය තරමට චමත්කාරජනක බවක් ඇගේ කතාවේ තිබුණි. ඇය ඇගේ “ස්වාමි පුරුෂයා” ගැන, ජනතාවට උපකාර කිරීම සඳහා වූ ඔහුගේ පරමාදර්ශ සහ ඔහු කුරිරු ලෙස මරා දැමූ ආකාරය ගැන සරලව හා චතුර ලෙස කතා කළාය.

“වැළපෙන වැන්දඹුව”

සිය කතාව අතරතුර සිත් බිඳීමට ලක්වූ සිරිමාවෝ බොහෝ අවස්ථාවලදී කඳුළු සැළුවාය. විපක්ෂය මෙම චිත්තවේගීය ප්‍රදර්ශනය අනුකම්පාව ලබා ගැනීම අරමුණු කරගත් ක්‍රියාවක් ලෙස හඳුන්වා එය විවේචනය කළේය. සමහර ඉංග්‍රීසි පුවත්පත් ඇය හඳුන්වා දුන්නේ “වැළපෙන වැන්දඹුව” (Weeping Widow) ලෙසය. සමහරු ඇය සමච්චලයට සහ උපහාසයට ලක් කළහ. එහෙත් අවසානයේදී රැල්ල වේගයෙන් කණපිට ගසන්නට විය.

ඇගේ රැස්වීම්වලට ස්වේච්ඡාවෙන් විශාල පිරිසක් පැමිණියහ. විශේෂයෙන්ම, සැලකිය යුතු ලක්ෂණයක් වූයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල කාන්තාවන්ගේ පෙර නොවූ විරූ ඉහළ සහභාගීත්වයයි. ඔවුහු ඇය සමඟ සන්වේදනය කළහ. සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක දුක් වෙන විට ඔවුන්ගේ ඇස්ද කඳුළෙන් දිළිසෙන්නට විය. ඇය හඬා වැටෙන විට ඔවුන්ද මහා හයියෙන් හඬා වැළපෙන්නට විය. ඇගේ කථිකත්වයේ යම් යම් අඩුපාඩු තිබුණත්, සෙනඟ කම්පාවට පත්කිරීමට බණ්ඩාරනායක මැතිනියට හැකිවූවාය.

මැතිවරණ පැවැත්වීමට දින නියම වූ විට, ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය පරාජිතයකු ලෙස සලකා නොසලකා හැර තිබුණි. එහෙත් මැතිවරණ දිනය ළං වන විට, පක්ෂය ඉතා හොඳින් ක්‍රියාත්මක වන බව පැහැදිලි විය. ප්‍රතිඵල ප්‍රකාශයට පත් කරන විට, එක්සත් ජාතික පක්ෂය ආසන 50 ක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත්ව තිබුණද, ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය ආසන 46 ක් ලබා ගනිමින් දෙවැනි ස්ථානයට පත්විය. “වැළපෙන වැන්දඹුව” ප්‍රමාද වී හෝ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂ මැතිවරණ ව්‍යාපාරයට ඇතුළු වීම ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ පුනර්ජීවනයට හේතු වූ බව පුළුල් ලෙස පිළිගැනුණි.

එල්ලෙන පාර්ලිමේන්තුවක්

එය එල්ලෙන පාර්ලිමේන්තුවක් වූ අතර, එක්සත් ජාතික පක්ෂයට හෝ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයට පැහැදිලි බහුතරයක් නොතිබුණි. ඩඩ්ලි සේනානායක යටතේ අලුතින් පිහිටුවන ලද එක්සත් ජාතික පක්ෂ රජයට පාර්ලිමේන්තු බහුතරයක් නොතිබූ බව ඉක්මනින්ම අවබෝධ විය, මන්ද විපක්ෂයේ බොහෝ පක්ෂ එක්සත් ජාතික පක්ෂයට විරුද්ධ විය. 1960 අප්‍රේල් 22 වැනිදා රාජාසන කතාව පිළිබඳ ඡන්දය පැවැත්වූ විට, අට දෙනෙකු ඡන්දය දීමෙන් වැළකී සිටි අතර, එක්සත් ජාතික පක්ෂ රජය ඡන්ද 86ට 61ක් ලෙස පරාජයට පත් විය.

අගමැති සේනානායක මහතා, පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර ජූලි මාසයේදී නව මැතිවරණයක් කැඳවන ලෙස, එවකට ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් සර් ඔලිවර් ගුණතිලක මහතාට උපදෙස් දුන්නේය. එක්සත් ජාතික පක්ෂ රජයේ ආයු කාලය දින 33 ක් පමණක් වූ අතර, සර් ඔලිවර් මහතා අප්‍රේල් 23 වැනිදා පාර්ලිමේන්තුව විධිමත් ලෙස විසුරුවා හැරියේය. 1960 ජූලි 20 වැනිදා නව මැතිවරණයක් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීය.

නව මැතිවරණ පැවැත්වීමට නියමිතව තිබියදී, පක්ෂ නායකත්වයේ වෙනසක් සඳහා කාලය පැමිණ ඇති බව සී. පී. ද සිල්වා මහතාට හැඟුණි. සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මහත්මියගේ ඡන්ද දිනා ගැනීමේ හැකියාව අගය කළ සී. පී. ද සිල්වා, පක්ෂය භාර ගැනීමට ඇයට බල කිරීම සඳහා ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ ප්‍රබලයන් කිහිප දෙනෙකු සමග එක්ව “ආක්‍රමණයක්” ක්‍රියාත්මක කළේය. බොහෝ ඒත්තු ගැන්වීමෙන් පසු, සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය පක්ෂ නායිකාව වීමට සහ මැතිවරණ ව්‍යාපාරය මෙහෙයවීමට එකඟ විය. 1960 මැයි 24 වැනිදා ඇය පක්ෂ සභාපතිනිය ලෙස තේරී පත් වූවාය.

එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායකගේ ඡන්ද බලකොටුව වූ අත්තනගල්ල ආසනය 1960 වසරේදී ආසන දෙකකට වෙන් කර තිබුණි. බණ්ඩාරනායකගේ ඥාති සහෝදරයා වන ජේ. පී. ඔබේසේකර, අත්තනගල්ල ආසනය සඳහාද, බෑණනුවන් වන ෆීලික්ස් ඩයස් බණ්ඩාරනායක, අලුතින් නිර්මාණය කරන ලද දොම්පේ මැතිවරණ කොට්ඨාසය සඳහාද තරග කළහ. සිරිමාවෝට මේ දෙකෙන් ඕනෑම මැතිවරණ කොට්ඨාසයකට තරග කර ජයග්‍රාහණය කිරීමට හැකියාව තිබුණද, ඇය එසේ නොකිරීමට තීරණය කළාය.

ඊට ප්‍රධාන හේතුව වූයේ, තමන්ගේම මැතිවරණය කෙරෙහි අවධානය යොමු නොකර, තම කාලය හා ශක්තිය මැතිවරණ ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයට කැප කොට පක්ෂ අපේක්ෂකයන්ට ඡන්දය ලබා දී පක්ෂය ජයග්‍රාහී මාවතට ගෙන ඒමට ඇයට අවශ්‍ය වීමයි. මැතිවරණ ව්‍යාපාරය දිග හැරෙන විට, සිරිමාවෝ නිවැරදි තීරණයක් ගෙන ඇති බව පැහැදිලි විය.

“අනුකම්පා රැල්ල උපාය මාර්ගය”

මෙම ව්‍යාපාරය සඳහා ද අනුගමනය  කරනු ලැබුවේ “අනුකම්පා රැල්ල උපාය මාර්ගය”යි. මීට පෙර එය චිත්තවේගීය හා ස්වයංසිද්ධ විය. මෙවර එය හිතාමතාම නිර්මාණය කරන ලද්දක් විය. බණ්ඩාරනායක මහත්මිය මහජන රැස්වීම් ඇමතීමට පටන් ගත්තාය. නැවතත් ඇය දැකීමට සහ ඇසීමට විශාල පිරිසක්, විශේෂයෙන් කාන්තාවෝ විශාල වශයෙන් එක් රැස් වූහ.

රැස්වීම්වලට පැමිණෙන පිරිසගේ හැඟීම් පරෙස්සමින් හසුරුවනු ලැබුණි. සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මහත්මිය තම සැමියාගේ ඝාතනය පිළිබඳ මතක ගැන සඳහන් කරන විට හඬා වැළපෙන ඇගේ මැතිවරණ ප්‍රචාරක විලාසය දිගටම කරගෙන ගියාය. පුරෝකථනය කළ පරිදි, “වැළපෙන වැන්දඹු” සංසිද්ධිය නැවතත් ප්‍රේක්ෂකයන් තුළ ප්‍රතිචාරාත්මක ස්වරයක් ඇති කළේය.

එපමණක් නොව, ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය, ඔවුන්ගේ රැස්වීම්වලදී එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක සහ පවුලේ අයගේ ඡායාරූප පෙන්වන මි.මී. 16 චිත්‍රපටද ප්‍රදර්ශනය කළේය. ඔහු සහ ඔහුගේ මෙහෙවර පිළිබඳ පොත් සහ පත්‍රිකා මෙන්ම, ඔහුගේ මරණයේ ඡායාරූපද පුළුල් ලෙස බෙදා හරිනු ලැබුණි. මැතිවරණ ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයේ තේමාව වූයේ එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායකගේ ජීවිත පරිත්‍යාගය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමය. ඔහු 1956 සමාජ විප්ලවය ආරම්භ කළ බවත්, ඉන් සාමාන්‍ය මිනිසාට තැනැක් ලැබුණු බවත් අවධාරණය කෙරිණි. ඔහුගේ මෙහෙයුම අසම්පූර්ණ බවද පෙන්වා දෙනු ලැබුණි.

තම සැමියාගේ නිම නොකළ කාර්යය ජනතා රජයක් පිහිටුවීමෙන් ඉටු කර ගැනීමට හැකි වන පරිදි තම පක්ෂයට ඡන්දය දෙන ලෙස “වැළපෙන වැන්දඹුව” ඡන්දදායකයන්ගෙන් චිත්තවේගීය ලෙස ඉල්ලා සිටියාය. බණ්ඩාරනායක මහත්මිය අනාගත අගමැතිනිය ලෙස ප්‍රක්ෂේපණය කරනු ලැබුණි. මෙම ආයාචනය ජනතාව අතර හොඳින් අනුනාද විය.

සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මහත්මිය තම සැමියාගේ ප්‍රගතිශීලී ප්‍රතිපත්තිවල අඛණ්ඩ පැවැත්මක් සහ දිගුවක් ලෙස ජනතාව දකින තරමට මෙම ව්‍යාපාරය සාර්ථක විය. 1956 විප්ලවයට එහි ප්‍රකාශිත අරමුණ සාක්ෂාත් කර ගැනීමට සහ “අපේ ආණ්ඩුවක්” හෝ “අපේ රජයක්” ස්ථාපිත කිරීමට ඇති එකම මෙවලම ලෙස ජනතාව ඇයව වටහා ගනු ලැබුණි.

සාහසික විවේචන

මැතිවරණ ව්‍යාපාරය අතරතුර එක්සත් ජාතික පක්ෂය සිරිමාවෝ මැතිණියව සාහසික ලෙසින් විවේචනය කළේය. එක්සත් ජාතික පක්ෂය අවසානයේදී ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පිළිබඳ කාඩ්පතද භාවිත කළේය. කාන්තාවකට රටක් පාලනය කළ නොහැකි බවත් කාන්තාවකගේ ස්ථානය නිවස බවත් ප්‍රචාරය කරනු ලැබුණි. සිරිමාවෝ මහත්මිය නුහුරු නුපුරුදු පාලන ක්ෂේත්‍රයට ඇතුළු නොවී පියා අහිමි සිය දරුවන් රැකබලා ගත යුතු බව ඔවුහු පැවැසූහ.

බණ්ඩාරනායක මැතිනිය අගමැතිනිය වුවහොත්, පාර්ලිමේන්තුවේ අගමැති අසුන් ගන්නා ආසනය මසකට වරක් පිරිසුදු කළ යුතු යැයි, කාන්තාවන්ගේ ඔසප් කාලය හඟවමින් රණසිංහ ප්‍රේමදාස කළ රළු, අශිෂ්ට ආකාරයේ ප්‍රහාර ද ඇයට එල්ල විය.

කෙසේ වෙතත්, ජූලි 21 වැනිදා ප්‍රතිඵල ප්‍රකාශයට පත් කරන විට, අවසානයේදී සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායකට සිනාසිය හැකිවිය. ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය ආසන 75 ක් දිනා ගත්තේය. එක්සත් ජාතික පක්ෂයට ලැබුණේ ආසන 30 ක් පමණි.

සෙනෙට් සභික සිරිමාවෝ

ජූලි 22 වැනිදා අගමැති ධුරයේ දිවුරුම් දෙන විට සිරිමාවෝ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරියක් හෝ සෙනෙට් සභිකවරියක් නොවූවාය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අනුව ඇයට මාස හතරක් ඇතුළත පහළ හෝ ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සාමාජිකාවක වීම හෝ එසේ නොවුණහොත් අගමැති ධුරය අහිමි වීමට නියම කර තිබුණි. සිරිමාවෝ සෙනෙට් සභිකයකු වීමට තෝරා ගැනීමෙන් සියල්ලන් මවිතයට පත් කළාය.

පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී ද සොයිසා සෙනෙට් සභික ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වී පුරප්පාඩුවක් ඇති කළේය. මෙම පුරප්පාඩුව පිරවීම සඳහා ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් ශ්‍රීමත් ඔලිවර් ගුණතිලක විසින් 1960 අගෝස්තු 5 වැනි දින බණ්ඩාරනායක මැතිනියව සෙනෙට් සභික තනතුරට පත් කරනු ලැබීය. ඉන්පසු සිරිමාවෝ ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයෙන් අගමැතිනිය ලෙස කටයුතු කළාය.

සාපේක්ෂව තරුණ හා අද්දැකීම් අඩු සිරිමාවෝ මැතිනිය මැතිවරණවලදී තම පක්ෂය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවා අගමැති ධුරයට පත් වූ විට, ප්‍රධාන වර්ධන දෙකක් සඳහා පූර්වාදර්ශයක් ස්ථාපිත කරනු ලැබුවාය.

පළමුවැන්න, කලාපීය මට්ටමින් දකුණු ආසියාවේ තවමත් රාජවංශික දේශපාලනය රැඳී ඇති බව ඇය ඵලදායී ලෙස පෙන්නුම් කළාය. දෙවැනුව ගෝලීය මට්ටමින්, කාන්තාවන් අගමැති තනතුර දක්වා පැමිණීමේදී බණ්ඩාරනායක මැතිණිය පුරෝගාමී වූවාය.

පුරුෂ ආධිපත්‍යය සහිත සමාජයක කාන්තා අගමැතිනිය ඇගේ පිරිමි අමාත්‍යවරුන් සමග කටයුතු කරන ආකාරය පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙකු තුළ කුතුහලයක් තිබුණි. සිරිමාවෝ වරක් මේ පිළිබඳව උපුටා දැක්වීමක් කළාය: “සම්පූර්ණයෙන්ම පිරිමින්ගෙන් සමන්විත කැබිනට් මණ්ඩලයක් සමඟ මම කටයුතු කළේ කෙසේද, යන ප්‍රශ්නය මගෙන් බොහෝ විට අසනු ලැබුවා. මට කිසිදු ගැටලුවක් නොතිබූ බව මම පැවසිය යුතුයි. ඔවුන් සියලු දෙනාම සහයෝගයෙන් කටයුතු කළ අතර, මට අවශ්‍ය සියලු සහයෝගය ලබා දුන්නා. හොඳයි, මම මගේ අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත් කළා.”

මී මැසි රැජින

ඇගේ සමහර ඇමතිවරුන්ගේ වහල් මානසිකත්ව ආකල්පය සැලකිල්ලට ගෙන, කැබිනට් මණ්ඩලයේ සිටින එකම “පිරිමියා” සිරිමාවෝ බවට වන විහිළු ද එල්ලවී තිබුණි. ශ්‍රී ලංකාවේ සිරිමාවෝව ඉංග්‍රීසියෙන් “මිසිස් බී”, “ක්වීන් බී” සහ ”මැඩම් බණ්ඩාරනායක” ලෙසත්, සිංහලෙන් “මැතිනි” ලෙසත්, දෙමළෙන් “අම්මයියාර්” ලෙසත් හැඳින්විණි.

ලොව ප්‍රථම කාන්තා අගමැතිනිය 2000 ඔක්තෝබර් 10 වැනිදා හෘදයාබාධයකින් මිය ගිය අතර, ඒ වන විට ඇය 84 වැනි වියේ පසුවූවාය. ඇය වසර 40 කට වැඩි කාලයක් දිවයිනේ දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රමුඛ මාතෘ මූලික චරිතයක් වූවාය.

(***)
“ඬේලි මිරර්” පුවත්පතේ පළවූ ලිපිය
සිංහලට පරිවර්තනය කළේ
අනිල් කරුණාරත්න