සතුන් නොමැතිව මිනිසා යනු කවරෙක්ද? සියලු‍ සතුන් නැති වුවහොත්, මිනිසා දැඩි ආත්මීය තනිකමකින් මිය යනු ඇත. මක්නිසාද යත්, තිරිසනුන්ට සිදුවන ඕනෑම දෙයක්, ඉක්මනින්ම මිනිසාට සිදු වනු ඇත. සියලු දේම එකිනෙකට සම්බන්ධය” -හස්තියකු යනු හුදෙක් වනජීවියකු පමණක් නොව සංස්කෘතික නිරූපකයක් වන මෙම දේශයේ මිනිසකු අලියකුගේ ජීවිතය අහිමි කරන සෑම අවස්ථාවකම අන් කවදාටත් වඩා දෝංකාර දෙන්නේ  සියැටල්ගේ මෙම ප්‍රඥාවයි.  ලාංකික අලියා සහ ඇතා ග්‍රහණය කරගෙන සිටින ස්ථානයේ ආඩම්බරය කෙතරම්ද යත්, දේශීය වෛද්‍ය අංශයේ “අලි-වෙදුන්” (අලි වෛද්‍යවරුන්) ලෙස හඳුන්වන සුවිශේෂ වෛද්‍ය විද්‍යාලයක් පවා තිබූ බව හඳුනාගෙන ඇත.

ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම

ආසියානු අලි (Elephas Maximus) ස්වභාවධර්ම සංරක්ෂණය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර සංගමයේ (IUCN) රතු ලැයිස්තුවේ වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති සතකු ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, පසුගිය පරම්පරා තුන තුළ ආසියානු අලි ගහනය අවම වශයෙන් සියයට 50 කින් අඩු වී ඇත. ඊට ප්‍රධාන වශයෙන් වාසස්ථාන අහිමි වීම, හායනය, ඛණ්ඩනය (මවගෙන් වෙන්වී ජානමය වශයෙන් වෙනස් වීම) සහ දඩයම් කිරීම බලපා ඇත. ශ්‍රී ලාංකික උපවිශේෂයද (Elephas Maximus Maximus) ආසියානු අලි මුහුණ දෙන ගැටලුවලටම මුහුණ දෙයි. සැලසුම් නොකළ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති මෙන්ම අලි වාසස්ථානවලට නීති විරෝධී ලෙස ආක්‍රමණය කිරීම හේතුවෙන් ඉතා ඉහළ මිනිස් ජන ඝනත්වයක් සහිත සීමිත භූමි ප්‍රදේශයක ආසියානු අලි ඝනත්වය ඉහළම රට බවට ශ්‍රී ලංකාව පත්ව ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, වෙනත් ඕනෑම ආසියානු අලි ඇතුන් සිටින රාජ්‍යයකට වඩා අපේ රටේ අලි මරණ අනුපාතය ඉහළය.

අලි මිනිස් ගැටුම් අවම කිරීම සඳහා වූ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක නොකළහොත් ශ්‍රී ලංකාවේ අලි ඇතුන්ගේ මධ්‍යකාලීන හා දිගුකාලීන අනාගතය අඳුරු වනු ඇතැයි එහි සභාපති සහ සුප්‍රසිද්ධ අලි චර්යා විද්‍යාඥ සහ වනජීවී සංරක්ෂණයේ හිටපු අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් ආචාර්ය සුමිත් පිලපිටිය පෙන්වා දෙයි. අලි සංරක්ෂණය සහ අලි-මිනිස් ගැටුම් කළමනාකරණය පිළිබඳ විශේෂඥ දැනුමක් ඇති, දකුණු ආසියාවේ ක්‍රියාත්මක වන ලෝක බැංකු ප්‍රධාන ව්‍යාපෘතිවලට නායකත්වය දී ඇති මෙම ජ්‍යෙෂ්ඨ සංරක්ෂණඥවරයා සඳහන් කරන්නේ, අලි මිනිස් ගැටුමට ක්ෂණික විසඳුම් ඇති බවට වැරැදි මතයක සිටින අනුප්‍රාප්තික රජයන් විසින් ගනු ලබන තාවකාලික දේශපාලන තීරණ රට තුළ අලි-මිනිස් ගැටුම් වැඩිවීමට ප්‍රධාන හේතුව වී ඇති බවයි.

සෑම දිනකම පාහේ අලි-ඇතුන් මරා දමන බැවින්, ඔවුන් බේරා ගැනීම සඳහා ඇති හදිසිම සහ තීරණාත්මක අවශ්‍යතාව වන්නේ විද්‍යාත්මක හා ක්‍රමානුකූල ආකාරයකින් අලි-මිනිස් ගැටුම ආමන්ත්‍රණය කිරීම බව පෙන්වා දෙන ආචාර්ය පිලපිටිය නැවත නැවතත් අවධාරණය කරන්නේ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීම දිගටම කරගෙන යාමට සහ එය ක්‍රියාත්මක කිරීම පහසු කිරීම, අධීක්ෂණය කිරීම සහ අධීක්ෂණය කිරීම සඳහා ජනාධිපති කමිටුව නැවත පත් කරන ලෙස තමා වත්මන් රජයට ආයාචනා කරන බවයි. ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම සකස් කිරීම සඳහා 2020 දී ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා ජනාධිපති කමිටුවක් පත් කළ අතර, මෙම බහු-පාර්ශ්වික කමිටුවේ සභාපතිත්වය දැරුවේ ආසියානු අලි පරාස රටවල් අතර ඉහළම අලි-මිනිස් ගැටුම් පිළිබඳ විශේෂඥයා වන ආචාර්ය ප්‍රිතිවිරාජ් ප්‍රනාන්දුය. “අපි එය 2020 දෙසැම්බර් මාසයේදී ජනාධිපතිවරයාට ඉදිරිපත් කළද, අවාසනාවකට මෙන්, ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීමට කිසිදු උපදෙස් ලබා දුන්නේ නැහැ. ඒ නිසා එය 2022 ඔක්තෝබර් දක්වා ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලයේ මුල්ලකට කරලා තිබ්බා”.

ජනාධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහගේ ධුර කාලය තුළ, ඔහු 2022 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී “ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මක් ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා පහසුකම් සැලසීම, අධීක්ෂණය කිරීම සහ අධීක්ෂණය කිරීම” සඳහා ජනාධිපති කමිටුවක් පත් කළේය. කමිටු සාමාජිකත්වයට ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා පැවරී ඇති ආයතන මෙන්ම අලි-මිනිස් ගැටුම සඳහා දායක වූ සංවර්ධන ආයතන සහ අලි පර්ෙ ය්ෂකයන් ලෙස ආචාර්ය ප්‍රිතිවිරාජ් ප්‍රනාන්දු සහ මා ද ඇතුළත් විය. අවාසනාවකට මෙන්, 2022 ආර්ථික අර්බුදය හේතුවෙන්, ජනාධිපති කමිටුව පත් කළද, ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා කිසිදු අරමුදලක් 2023 අයවැයට ඇතුළත් කළේ නැත. ”

කෘෂිකාර්මික වැටවල්

කමිටුව ලෝක බැංකුව සහ ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව වෙත යොමු වූ අතර, ඒවායේ වාරිමාර්ග පුනරුත්ථාපන සහ ජල කළමනාකරණ ව්‍යාපෘති දෙකක් ක්‍රියාත්මක විය. කුඹුරු යාය වටා ප්‍රජා පාදක සෘතුමය කුඹුරු වැටවල් ඉදිකිරීමෙන් අලි ඇතුන්ගෙන් බෝග ආරක්ෂාවට සෘජුවම සම්බන්ධ වූ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මේ ඇතැම් අංග ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා මෙම ව්‍යාපෘතිවලින් අරමුදල් ඉල්ලා සිටියේය. ලෝක බැංකුවේ දේශගුණික සුහුරු වාරිමාර්ග කෘෂිකර්ම ව්‍යාපෘතිය සහ ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවේ මහවැලි ජල ආරක්ෂණ ආයෝජන වැඩසටහන යන ව්‍යාපෘති දෙක, කුඹුරු යාය 300 ක් පමණ සඳහා ප්‍රජා පාදක සෘතුමය කෘෂිකාර්මික වැටවල් ඉදිකිරීම සඳහා අරමුදල් සපයනු ලැබුණි.

“වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව 2023/2024 වසරේදී ඔවුන්ගේ විදුලි වැටවල් සමීපව නිරීක්ෂණය කිරීමේ වැඩසටහනක් ද ක්‍රියාත්මක කළා. හේතුව සහ බලපෑම හඳුනා ගැනීම සරල නොවන නමුත්, මෙම මුලපිරීම් දෙක ක්‍රියාත්මක කිරීම 2024 දී අලි මරණ සංඛ්‍යාව (මරණ 388) 2023 දී අලි මරණ සංඛ්‍යාවට වඩා (මරණ 489) අලි 100 ක් පමණ අඩු වීමට ප්‍රධාන හේතුව බව මම විශ්වාස කරනවා. මෙයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ධනාත්මක බලපෑමක් ඇති කළ බවයි. ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මේ කාර්යක්ෂමතාවට හේතු වූයේ සියලු‍ම අවම කිරීමේ පියවර විද්‍යාව මත පදනම් වී තිබූ අතර, ඒවා සංරක්ෂණ හා

පර්​ෙ ය්ෂණ මධ්‍යස්ථානය (CCR) විසින් වසර 10 කට වැඩි කාලයක් නියමු පරීක්ෂාවට ලක් කර ඇති ඒවා” යැයි ආචාර්ය පිලපිටිය සඳහන් කරයි.

පසුගිය වසරේ ආණ්ඩු වෙනසත් සමග ජනාධිපති කමිටුව තවදුරටත් අනවශ්‍ය දෙයක් වූ අතර, ජාතික ගොවිපොළ ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කිරීම දිගටම කරගෙන යාමට සහ ජනාධිපති කමිටුව නැවත පත් කිරීමට කරන ලෙසට ඉල්ලීම් ලැබුණද, කනගාටුදායක ලෙස තවමත් නිසි ප්‍රතිචාරයක් ලැබී නොමැත. “ජාතික ගොවිපොළ ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කිරීම නවතා දමා ඇතත්, රජය අලි එළවා දැමීම වැනි “උත්සාහ කර බලන ලද, පරීක්ෂා කරන ලද සහ අසාර්ථක වූ” ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගෙන තිබේ. ප්‍රමාණවත් සාක්ෂි මත පදනම්ව, ජාතික ගොවිපොළ ප්‍රතිපත්තිය පැහැදිලිවම පවසන්නේ අලි එළවීම සාර්ථක නොවන බවත් එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අලි ඇතුන් මිනිසුන්ට වඩාත් ආක්‍රමණශීලී වීමට හේතු වන බවත්ය. වලවේ වම් ඉවුර සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියේ අනුග්‍රහය ලත් අලි එළවීමෙන් මාස කිහිපයකට පසුව සංරක්ෂණ හා

පර්ෙ ය්ෂණ මධ්‍යස්ථානය විසින් සිදු කරන ලද සමීක්ෂණයකට අනුව, ගොවි ප්‍රජාවෙන් සියයට71ක් ප්‍රකාශ කළේ ගැටලු‍ව විසඳී නොමැති බවත් එය තවත් උග්‍ර වී ඇති බවත්ය. එවැනි විද්‍යාත්මක දත්ත තිබියදීත්, මහජන මුදල් තවමත් අලි එළවීම වැනි නිෂ්ඵල අභ්‍යාස සඳහා නාස්ති කරන්නේ මන්දැයි මට සිතාගත නොහැක.”

වගා බිම් ආක්‍රමණය කිරීමේදී අලි ඇතුන් මිය යාමේ හෝ තුවාල වීමේ සම්භාවිතාව වැඩි වේ. අලියකුට එක් රාත්‍රියකින් මුළු කන්නයේම අස්වැන්න විනාශ කළ හැකි බැවින්, සමහර ගොවීහු පලිගැනීමේ ක්‍රියාමාර්ග ලෙසින් අලින්ට වෙඩි තැබීම, උන්ට විෂ කැවීම, අලි ඇතුන් ආහාරයට ගන්නා විට පුපුරා යන ලෙසින් පලතුරු සහ එළවළුවල පුපුරන ද්‍රව්‍ය ගබඩා කිරීමට (හක්ක පටස්) යොමුවෙති. “ගමකට ඇතුළු වූ විට එම ගමේ වැසියන් අලියකුට වෙඩි තැබීමේ ප්‍රවණතාව බෙහෙවින් අඩුයි. එබැවින්, විශේෂයෙන් වී වගා ආරක්ෂා කිරීමට අප මැදිහත් වුවහොත්, එය අලි ඝාතන සහ තුවාල සංඛ්‍යාව අඩු වීමට හේතුවක් වෙනවා. මෙම විශේෂිත ගැටලුව විසඳීමට ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම සතුව නිශ්චිත ක්‍රියාමාර්ගයක් තිබෙනවා. ඒ තමයි කුඹුරු ඉඩම් වටා ඉදිකර ඇති ප්‍රජා පාදක සෘතුමය කුඹුරු වැටවල්” යැයි මෙම සංරක්ෂකයා පැහැදිලි කරයි.

සංරක්ෂණ හා පර්ෙ ය්ෂණ මධ්‍යස්ථානයේ මෙම නියමු සංකල්පය වසර 10 කට වැඩි කාලයක් කුඹුරු ඉඩම් 30 ක පමණ අත්හදා බැලූ අතර, ඊට ගොවීන්ගෙන් ලැබුණු ප්‍රතිචාර ඉතා ධනාත්මක වූ බව ඔහු තවදුරටත් පවසයි. “අපි වී වගා වැඩි වැඩියෙන් ආරක්ෂා කරන තරමට, අලි ඇතුන් මිය යාමේ හෝ තුවාල වීමේ සම්භාවිතාව අඩු වෙනවා. 2024 දී ගොවිජන සංවර්ධන දෙපාර්තමේන්තුවේ අධීක්ෂණය යටතේ ඉදිකරන ලද ප්‍රජා පාදක සෘතුමය කුඹුරු වැටවල් 300 ක් නිසා 2023 ට සාපේක්ෂව 2024 දී අලි මරණ අඩු කිරීමට ප්‍රධාන දායකත්වයක් ලබා දුන් බව මම විශ්වාස කරනවා”.

වනජීවී සංරක්ෂණ වැටවල් නැවත ස්ථානගත කිරීම

ජාතික පරිසර ආරක්ෂණ වැඩසටහනේ තවත් වැදගත් යෝජනාවක් වන්නේ පරිපාලන මායිම්වල සහ/හෝ අලි වාසස්ථාන තුළ පිහිටා ඇති දැනට පවතින වනජීවී සංරක්ෂණ වැටවල් අලි වාසස්ථාන අද්දරට ගෙන යාමයි. “සියල්ලට පසු, මෙම විදුලි වැටවල් මිනිසුන් සහ අලි ඇතුන් වෙන් වෙන්ව තබා ගැනීම සඳහා වන අතර, ඒවා තිබෙන්නේ රජයේ දෙපාර්තමේන්තුවල පරිපාලන මායිම් සලකුණු කිරීමට නොවේ. ප්‍රජාවන් විසින් විදුලි වැට පරිපාලන මායිමක් ලෙස දකින අතර, පාරිසරික මායිමේ වැටක් තිබේ නම්, වගාව සඳහා වනාන්තරයට යාමට ඔවුන්ට අවසර නොලැබෙනු ඇතැයි හැඟෙන බැවින් වැටවල් නැවත ස්ථානගත කිරීමට යම් ප්‍රජා විරෝධයක් තිබිය හැකියි. අලි වාසස්ථාන මායිමට විදුලි වැටවල් නැවත ස්ථානගත කිරීම මගින් වනජීවී සංරක්ෂණ වැටවල් මිනිස් වාසයට පැමිණීම වැළැක්වීම සඳහා වඩාත් ඵලදායී වැළැක්වීමක් ලෙස ක්‍රියා කරන බව ප්‍රජාවන්ට ඒත්තු ගැන්වීමෙන් වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට උදව් කිරීමට දේශපාලන බලධාරීන්ට හැකියාවක් තිබෙනවා” යැයි වෛද්‍ය පිලපිටිය පැහැදිලි කරයි.

ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මේ තුන්වැනි නව්‍ය ලක්ෂණය වන්නේ අලි-මිනිස් ගැටුම්වලට වැඩි වශයෙන් මුහුණ දෙන ගම්මාන වටා ප්‍රජා පාදක විදුලි වැටවල් ඉදිකිරීමයි. මෙම ආකෘතියද සංරක්ෂණ හා පර්ෙ ය්ෂණ මධ්‍යස්ථානය විසින් දශකයකට වැඩි කාලයක් ගම්මාන 50 කට අධික සංඛ්‍යාවක නියමු පරීක්ෂාවට ලක් කර ඇති අතර, ප්‍රජාව මෙම විසඳුම් ඉතා ඵලදායී බව පිළිගෙන ඇත. “මම රජයෙන් කරන ඉල්ලීම වන්නේ, රෝදය ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කරනවාට වඩා ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මේ ක්‍රියාමාර්ග වඩාත් ඵලදායී ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා සමහර ආයතනික ගැටලු විසඳීමට ඔවුන් උදව් කිරීමට උත්සාහ කළ යුතු බවයි” යැයි ආචාර්ය පිලපිටිය පවසයි.

රට තුළ නියමු අත්හදා බැලීම් කර ඇති පර්ෙ ය්ෂණ සහ නියමු ව්‍යාපෘතිවලින් ඉගෙන ගැනීමට බොහෝ රටවල් මෙහි පැමිණීම ඉතා අධෛර්යට පත් කරන කරුණක් වන අතර, එවැනි ක්‍රියාකාරකම් සඳහා දේශපාලන බලධාරීන්ගෙන් සහාය ලබා ගැනීමට අපට හැකියාවක් නොමැති වීම ඉතා අධෛර්යවත් කරවනසුලු බව ආචාර්ය පිලපිටිය සඳහන් කරයි. 2017 දී, ප්‍රජා පාදක ගම්මාන සහ සෘතුමය කෘෂිකාර්මික වැට ආකෘති අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා අප්‍රිකානු රටවල් 13 ක් මෙහි පැමිණියහ. ආසියානු අලි පරාස රාජ්‍ය කිහිපයක් ද ප්‍රජා වැට ආකෘතිය අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා දිවයිනට පැමිණ තිබේ. අලි-මිනිස් ගැටුම අවම කිරීම සඳහා කරන ලද

පර්​ෙ ය්ෂණ සහ නියමු ව්‍යාපෘතිවලදී අපි අලි-මිනිස් ගැටුම් පවතින රටවලට නායකත්වය දෙන බවක් පෙනෙන්නට තිබුණ ද, අපගේ අත්දැකීම්වලින් ඉගෙන ගැනීමේ දී අපි ඉතා මන්දගාමීය”.

සම්පත් හිඟ අංශයක්

“අලි ඇතුන්ට එරෙහිව අවරෝධකයක් ලෙස ඉදිකර ඇති විදුලි වැටවල් මුළු දිවයිනම වට කළ හැකියි” යැයි පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ පශු වෛද්‍ය හා සත්ව විද්‍යා පීඨයේ මහාචාර්ය අශෝක දංගොල්ල පෙන්වා දෙයි. “අපි කර ඇත්තේ විදුලි වැටවල් ඉදිකර අලි ඇතුන්ට වනාන්තරවල රැඳී සිටින ලෙස ඉල්ලා සිටීමයි. එය සිදු වෙන්නේ නැහැ. සැලසුම් නොකළ, තාවකාලික ගම්මාන ව්‍යාප්තියත් සමග මිනිසුන් අලි මංපෙත් ආක්‍රමණය කර තිබෙනවා”

අලි-මිනිස් ගැටුම සඳහා කිසිදු රටක් ස්ථිර විසඳුම් සොයාගෙන නැතත්, අවම වශයෙන් සියලු‍ දෙනාගේම සහභාගීත්වයෙන් “ඉවසිය හැකි” ප්‍රමාණයකට මෙය විසඳීම අත්‍යවශ්‍ය බව මහාචාර්ය දංගොල්ල පවසයි. “‍නොයෙක් බලධාරීන් සමග වැරැදි සෙවීම ඇත්ත වශයෙන්ම කරනවාට වඩා පහසුයි”. ඔහු පෙන්වා දෙයි.‍ ඉතා අභියෝගාත්මක, සම්පත් හිඟ තත්වයන් යටතේ තුවාල ලැබූ අලින්ගේ යහපත සඳහා මැදිහත් වන වනජීවී බලධාරීන් සහ පශු වෛද්‍යවරුන් අධෛර්යවත් කිරීම නිසා එසේ නොවිය යුතු බව පශු වෛද්‍යවරයා නිරීක්ෂණය කරයි.

“වයඹ පළාත පුරාම වන සතුන් හැසිරවීමට කාර්ය මණ්ඩලය 10 කටත් වඩා අඩු සංඛ්‍යාවක් සිටින අතර, එය ප්‍රායෝගික නොවේ. ඊට අමතරව දෙහිවල සත්වෝද්‍යානයේ මෙන්ම වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුවේ ද පශු වෛද්‍යවරුන්ගේ හිඟයක් පවතී. මේ වන විට පශු වෛද්‍යවරුන් සඳහා පුරප්පාඩු 100 කට වඩා ඇති අතර, මෙම වසරේ රජයේ අංශයට සම්බන්ධ වී ඇත්තේ 30 ක් පමණයි. ඊට හේතුව බොහෝ දෙනෙක් වඩා හොඳ අපේක්ෂා සහිත පෞද්ගලික අංශය තෝරා ගැනීමයි” යැයි රාජ්‍ය අංශයේ පශු වෛද්‍යවරුන් සඳහා වඩා හොඳ වරප්‍රසාද ඉල්ලා සිටින ජ්‍යෙෂ්ඨ වෘත්තිකයා සඳහන් කරයි. පේරාදෙණිය පීඨයේ ඉගැන්වීමේ කාර්ය මණ්ඩලය සහ අනෙකුත් අවශ්‍ය සම්පත් නොමැතිකම තවත් හදිසි ගැටලුවක් ලෙස ඔහු උපුටා දක්වන අතර, මේ සම්බන්ධයෙන් සහාය වන විදේශයන්හි ජීවත් වන පෞද්ගලික පුද්ගලයන්ට සහ ශ්‍රී ලාංකික පශු වෛද්‍යවරුන්ට කෘතඥතාව පළ කරයි.

පළාත් මට්ටමේ පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථාන

රටේ අලි ඇතුන්ගේ ආරක්ෂාව සඳහා අවශ්‍ය නීතිමය ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා කරමින්, තුවාල ලැබූ අලි ඇතුන් බේරා ගැනීම සඳහා පළාත් මට්ටමින් පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථාන ස්ථාපිත කළ යුතු බව මහාචාර්ය දංගොල්ල මහතා පවසයි. “අලියකු අසනීප වී හෝ තුවාල වී ඇති බව හඳුනා ගන්නේ නම්, එම ස්ථානයේදීම ප්‍රතිකාර දිගටම කරගෙන යාමට හෝ වැඩිදුර අවධානය සඳහා පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථානයකට යැවීමට ඉක්මන් තීරණයක් ගත යුතුයි. දැනට වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ එවැනි පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථාන නැහැ. එපමණක් නොවේ, විශ්‍රාමික පශු වෛද්‍යවරුන්ට සහ සතුන්ට ප්‍රතිකාර කිරීමට දැඩි ආශාවක් ඇති පෞද්ගලික අංශයේ අයට ශක්තිය ලබා දිය හැකි ජංගම පශු වෛද්‍ය ඒකක ද ස්ථාපිත කළ හැකියි.”

වනජීවී ආරක්ෂාව සඳහා ජාත්‍යන්තර සහයෝගීතා ශක්තිමත් කරන අතරම, සතුන්ට ආදරය කරන මහජනතාවගේ අරමුදල් සහ සම්පත් බළමුළු ගැන්විය හැකි විනිවිද පෙනෙන සහ විධිමත් යාන්ත්‍රණයක් ද ස්ථාපිත කළ යුතු බව මහාචාර්ය දංගොල්ල පවසයි. “භාතියගේ මෑතකාලීන සිද්ධියේ දී, මහජන විරෝධය සහ මෙහි සහ විදේශයන්හි පුද්ගලයන් සහ සංවිධාන එම සත්වයා බේරා ගැනීම සඳහා තම සහයෝගය ලබා දෙන ආකාරය අපි දුටුවා. එහෙත් එවැනි පාර්ශවලට විශ්වාසය තැබිය හැකි නිසි විධිමත් මාර්ගයක් තිබිය යුතු අතර එමඟින් ඔවුන්ගේ අරමුදල් සතුන්ගේ යහපත සඳහා පමණක් භාවිත කරන බව සහතික කෙරෙනවා.”

දේශීය ඖෂධ සංවර්ධනය කිරීම

අලි ඇතුන් සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමේදී, මිනිස් වැදෑමහයෙන් Placentrexනිෂ්පාදනය කිරීම වැනි මෙතෙක් භාවිතයට නොගත් ක්ෂේත්‍ර පිළිබඳව ද ශ්‍රී ලංකාවට ගවේෂණය කළ හැකි බව පශු වෛද්‍යවරයා පෙන්වා දෙයි. “මෙය අලි ඇතුන් ඇතුළු සතුන්ට ලබා දිය හැකි ඉතා ශක්තිමත් ඖෂධ පදනමක්”. අලි ඇතුන් ඇතුළු තුවාල ලැබූ සතුන්ට ප්‍රතිජීවක ලබා දීමේ දී, සත්වයාට අතිරික්ත ප්‍රතිජීවක පැටවීමකින් තොරව විද්‍යාත්මකව යුක්ති සහගත තීරණයක් ගැනීමට පශු වෛද්‍යවරයකුට සිදුවන බව ඔහු පවසයි. “අභ්‍යන්තරව ලබාදෙන ඖෂධවලට අමතරව, සමහර විට විටමින්, ඛනිජ ලවණ, යකඩ සහ ප්‍රෝටීන් අතිරේක සහ අනෙකුත් විද්‍යුත් විච්ඡේදක වැනි ආධාරක ඖෂධ ද අවශ්‍ය වෙනවා. දේශීය තත්වයන් තුළ ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාව නිසි ලෙස ඇගයීමට ලක්කළ හැකි වන පරිදි විවිධ ඖෂධ සඳහා සායනික ක්ෂේත්‍ර අත්හදා බැලීම් සිදු කරන ආයතන ද ශ්‍රී ලංකාව ස්ථාපිත කළ යුතුයි. එවැනි පහසුකමක් නොමැති බැවින්, දැනට බලධාරීන්ට එවැනි ඖෂධ බොහොමයක් අනුමත කළ නොහැකියි.”

නව වැරැදි හඳුන්වාදීම

2009 දී වනජීවී හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂක ආඥා පනතට (FFPO) ගෙන එන ලද අවසන් සංශෝධනයත් සමග අලි ඇතුන්ගේ ආරක්ෂාව පාලනය කරන නීතිමය විධිවිධාන තවදුරටත් සංශෝධනය කළ යුතු බව පරිසර යුක්ති මධ්‍යස්ථානයේ සභාපතිවරයා ද වන නීතිඥ ආචාර්ය රවීන්ද්‍රනාත් දාබරේ පවසයි. වනජීවී ආරක්ෂණ උපදේශකවරයා කියා සිටින්නේ, දඬුවම් දැඩි කර පවතින දඩ මුදල් පුළුල් කළ යුතු අතර ඉතිහාසය බවට පත්වීමේ මාවතේ ගමන් කරන ලාංකික හස්තියන් බේරා ගැනීම සඳහා නව වැරැදි මාලාවක් හඳුන්වා දිය යුතු බවයි.

”‍2009 අංක 22 දරන පනත මගින් වනජීවී හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂක ආඥා පනතේ 12 සිට 29 දක්වා වගන්ති සංශෝධනය කරන ලද අතර එමඟින් අලි වැරැදිකරුවකුට එක් එක් වරදෙහි බරපතළකම අනුව රුපියල් 30,000 සිට රුපියල් 500,000 දක්වා දඩ මුදලක් නියම කරනු ලැබුවා. වසර 16 කට පසුව මෙම දඩ මුදල් ප්‍රමාණවත් නැහැ. ඒවා අවම වශයෙන් පස් ගුණයකින් වත් වැඩි විය යුතුයි”.‍ අලින්ට විදුලි සැර වැදීම සහ නොසැලකිලිමත් ලෙස රිය පැදවීම හේතුවෙන් අලි ඇතුන්ට තුවාල කිරීම සම්බන්ධයෙන් විශේෂ උපවගන්ති ද හදිසි අවශ්‍යතාවක් බව ආචාර්ය දාබරේ පවසයි. “දුම්රිය රියැදුරන් ගැන අපට බොහෝ විට අසන්නට ලැබුණත්, අලි ඇතුන්ට තුවාල කරන තවත් වාහන ඕනෑ තරම් තියෙනවා. එවැනි එක් එක් වාහන රියැදුරන් සඳහා නව දඬුවම් ගෙන ඒමට අවශ්‍ය වෙනවා.”

පශු වෛද්‍යවරුන්, වනජීවී සංරක්ෂණ නිලධාරීන්, සංරක්ෂණවාදීන් සහ ප්‍රජාව ඇතුළු බහු පාර්ශ්වකරුවන් අතර සම්බන්ධීකරණය ශක්තිමත් කරන විධිවිධානවලට ඉඩ සැලසෙන පරිදි නීතිය නවීන විය යුතු බව ඔහු පවසයි. “වර්තමානයේ නීතියෙන් අවසර දී ඇත්තේ පේරාදෙණිය පීඨයේ වෘත්තිකයන් ඇතුළු අනෙකුත් අයගේ සේවා නිල වශයෙන් ලබා නොගන්නේ නම්, තුවාල ලැබූ අලි ඇතුන්ට ප්‍රතිකාර කිරීමට අවසර දී ඇත්තේ වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට අනුයුක්ත පශු වෛද්‍යවරුන්ට පමණයි. වෙනත් කිසිදු පශු වෛද්‍යවරයකුට හෝ පාර්ශ්වයකට අලියකුට ප්‍රතිකාර කිරීමට මැදිහත් විය නොහැක. දිනපතාම පාහේ අලියකුට වෙඩි තබන අනුපාතය අනුව, වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවෙන් පිටත සිටින අයට සතෙකුගේ යහපත සඳහා උපකාර කිරීමට බල කළ හැකි නව රෙගුලාසි සහ මාර්ගෝපදේශ අපට අවශ්‍ය වෙනවා.”

කෘෂිකාර්මික ඉඩම් භාවිත කිරීම

විදුලි වැටවල් ඉදිකිරීම නියාමනය කළ යුතු බව ක්‍රියාකාරිකයා පෙන්වා දෙන අතර, එය වරදක් බවට පත් කිරීම සඳහා ශ්‍රී ලංකා විදුලිබල පනත ද සංශෝධනය කළ යුතු බව සඳහන් කරයි.

අද වන විට රටේ අලි පෙත්මං නොමැති බව චෝදනා කරමින්, අප්‍රිකාවේ මෙන් අලි පෙත්මං බාධාවකින් තොරව පවත්වාගෙන යාම සඳහා වඩා හොඳ ජාතික ඉඩම් කළමනාකරණ ප්‍රතිපත්තිවල හදිසි අවශ්‍යතාව ආචාර්ය දාබරේ අවධාරණය කරයි. පාරිසරික ආරක්ෂකයන්, පාරිසරික මානව හිමිකම් සහ ස්වාභාවික සම්පත් පාලනය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින පාරිසරික යුක්තිය සඳහා වන මධ්‍යස්ථානය, අලි-මිනිස් ගැටුම් අවම කිරීම සඳහා රටේ කෘෂිකාර්මික ඉඩම් නිසි ලෙස භාවිත කිරීම සඳහා අධිකරණ නියෝග ඉල්ලා සිටී. “රටේ කෘෂිකාර්මික ඉඩම් බොහොමයක් ඌන උපයෝජනයට ලක්ව ඇති අතර, වගා කිරීම සඳහා අලි පෙත්මං ආක්‍රමණය කරනවා. අපි මේ සඳහා තීන්දුවක් අපේක්ෂා කරනවා”.

ස්ථාන-නිශ්චිත සංරක්ෂණය

පවතින වනජීවී නීති ක්‍රියාත්මක කිරීම හදිසි සහ සම්මුති විරහිත විය යුතු බව පරිසර සංස්කෘතික අධ්‍යයන මධ්‍යස්ථානයේ (CES) අධ්‍යක්ෂ සහ සංරක්ෂණඥ සුජීව ජාසිංහ පෙන්වා දෙන අතර, සියලු‍ම නීති විරෝධී තුවක්කු අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ අලි මරා දැමීම සඳහා උගුල් තුවක්කු සාදන දේශීය කම්මලට එරෙහිව නඩු පැවරීමද මෙයට ඇතුළත් වේ. පරිසර සංස්කෘතික අධ්‍යයන මධ්‍යස්ථානයේ උපදේශන සහ පර්ෙ ය්ෂණ ව්‍යාපෘති හරහා අලි සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් හඬ නගා ඇති ජාසිංහ, අලි ඇතුන්ට සිදුවන හානි සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කළ හැකි සහ අලි ඇතුන්ට ආරක්ෂිත වාසස්ථාන සැපයිය හැකි දේශීය ගැටුම් ආමන්ත්‍රණය කරන ස්ථාන-නිශ්චිත සංරක්ෂණ උපාය මාර්ගද ඉල්ලා සිටී. කලා වැව, මින්නේරිය සහ කවුඩුල්ල ප්‍රදේශවල ගංවතුර වැළැක්වීම, යාල ජාතික වනෝද්‍යානයේ පාරිසරික සීමා ඔස්සේ විදුලි වැට ඉදිකිරීම සහ හඳුනාගත් ප්‍රධාන අලි මංතීරු 16 ක් නීත්‍යනුකූලව ප්‍රකාශයට පත් කිරීම ඒ අතර වේ. අලි-මිනිස් ගැටුම් වැළැක්වීම සහ අලි ඇතුන්ට සිදුවන හානි අවම කිරීම සඳහා මේ මොහොතේ තීරණාත්මක අවශ්‍යතා අතර ප්‍රජා සහභාගීත්වය, ධාරිතා වර්ධනය, දිගුකාලීන අධීක්ෂණය, ඒකාබද්ධ සංරක්ෂණ වැඩසටහන්, වාසස්ථාන කළමනාකරණය බහු බලධාරීන් සමග සම්බන්ධීකරණය ශක්තිමත් කිරීම ද ඔහු උපුටා දක්වයි.

මධ්‍යගත සම්බන්ධීකරණ මධ්‍යස්ථානයක්

තුවාල වූ අලි ඇතුන්ට ප්‍රතිකාර කිරීමේදී හිඩැස් හඳුනා ගන්නා ජාසිංහ, “පශු වෛද්‍යවරුන්, සංරක්ෂණවේදීන් සහ වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව වැනි විවිධ වෘත්තිකයන් අතර ඵලදායී සම්බන්ධීකරණයක් නොමැතිකම පවතින අතර, තුවාල වූ අලි ඇතුන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සහ පුනරුත්ථාපනය කිරීම සඳහා සම්මත මෙහෙයුම් ක්‍රියා පටිපාටි (SOPs) ස්ථාපිත කිරීමේ අවශ්‍යතාවක් පවතින” බව පෙන්වා දෙයි. ප්‍රාදේශීය වනජීවී සංරක්ෂණ කණ්ඩායම් හැර අනෙකුත් ප්‍රධාන කොටස්කරුවන් ලෙස ප්‍රජා සහභාගීත්වයෙන් පසු විපරම් සඳහා වන උපාය මාර්ග හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා දිය හැකි බව විශ්වාස කරන බවද සංරක්ෂණඥයා පවසයි. දේශීය පශු වෛද්‍යවරුන්ගේ හෝ විශ්වවිද්‍යාල පශු වෛද්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවල සහාය ඇතිව අලියකු තුවාල ලැබූ විට ක්ෂණික ප්‍රතිචාර කණ්ඩායම් සක්‍රීය කළ හැකි පරිද්දෙන් වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව තුළ මධ්‍යගත සම්බන්ධීකරණ මධ්‍යස්ථානයක් පිහිටුවීමද කාලෝචිත බව ඔහු පවසයි.

අලි ගහන ගතිකත්වය, හැසිරීම් සහ සංක්‍රමණ රටා පිළිබඳ දත්ත රැස් කිරීම සඳහා දිගුකාලීන අලි නිරීක්ෂණ වැඩසටහන් ස්ථාපිත කිරීමේ වැදගත්කම අවධාරණය කරමින්, දේශීය වනජීවී බලධාරීන්, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සහ පර්​ෙ ය්ෂණ ආයතන සමග සහයෝගී රාමුවක් මගින් වාසස්ථාන කළමනාකරණය, දඩයම් විරෝධී උපාය මාර්ග සහ මානව-වනජීවී ගැටුම් අවම කිරීම පිළිබඳ තීරණවලට බලපෑම් කළ හැකි දත්ත සැපයීමට උපකාරී වන බව ජාසිංහ සඳහන් කරයි. “වැට ඉදිකිරීම හෝ පූර්ව අනතුරු ඇඟවීමේ පද්ධති ස්ථාපනය කිරීම වැනි ආරක්ෂිත පිළිවෙත් හරහා අලි-මිනිස් ගැටුම් අවම කිරීම සඳහා දේශීය ගොවීන් සම්බන්ධ කර ගන්නා වැඩසටහන් ද අපි සංවර්ධනය කළ යුතුයි. වනජීවීන් සමග වඩා හොඳ සහජීවනයක් ඇති කිරීම සඳහා අලි බෝග හානි සඳහා මූල්‍ය වන්දි ලබා දෙන ප්‍රජාවන්ට සහාය වීම ද අවශ්‍ය වෙනවා.”

අලි මරණ අවම කිරීම සඳහා දේශීය ප්‍රජාවන්, සංරක්ෂණ සංවිධාන සහ පෞද්ගලික ව්‍යාපාර ඇතුළු විවිධ අංශ සමග පුළුල් පාර්ශ්වකරුවන්ගේ සහභාගීත්ව සැලැස්මක් සැලසුම් කරන ලෙස ජාසිංහ “වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ඉල්ලා සිටී. විශේෂයෙන් සංචාරක හා කෘෂිකර්ම අංශවල සමාගම්, අලි ආරක්ෂාව ඔවුන්ගේ සාමූහික සමාජ වගකීම් උපාය මාර්ගවලට ඒකාබද්ධ කරන ලෙස ද ඔහු ඉල්ලීමක් කරයි.

(***)
රන්දිමා ආටිගල විසිනි 
ඩේලි එෆ් ටී පුවත්පත සිංහලට පරිවර්තනය කළේ 
අනිල් කරුණාරත්න