පළාත් පාලන ආයතන 339 කට වැඩි ගණනකට සභිකයන් තෝරා පත් කර ගැනීමේ පළාත් පාලන මැතිවරණය පසුගිය මැයි 6 වැනිදා පැවැත්වීමට මැතිවරණ කොමිසම පියවර ගත්තේය. එදින ඡන්දදායකයෝ තම ඡන්ද පත්‍රිකාවේ පක්ෂයක හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමක නම සහ සංකේතය ඉදිරිපිට කතිර ලකුණක් තැබූහ.

ඡන්දදායකයකු ලෙස ඔබ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ දී එම පක්ෂ සංකේතය පිටුපස සිටින පුද්ගලයා කෙරෙහි අවධානය යොමු කළාද? නැතහොත් ජනප්‍රිය රැල්ලට හෝ විරෝධතා රැල්ලට ගසාගෙන ගිය පක්ෂයකට ඡන්දය දුන්නාද? මෙම මැතිවරණයේ ජයග්‍රහණය සනිටුහන් කරන සියයට 50 හෝ ඊට වැඩි ඡන්ද සීමාව සුරක්ෂිත කිරීමට ජාතික ජන බලවේගය සමත් වුණාද?

පළාත් පාලන ආයතන මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේ දී, විශේෂයෙන් දෙයියන්දර සහ වැලිගම රැලිවල දී, ජනාධිපතිවරයා ප්‍රකාශ කළේ තම රජය පළාත් පාලන ආයතන සංවර්ධනය සඳහා අරමුදල් ලබාගැනීමට වෙහෙස මහන්සි වී වැඩ කර ඇති බවත්, ජුනි මාසයේ සිට එම අරමුදල් වියදම් සඳහා ලබාගත හැකි බවත්ය. ඒ සමගම, විහිළුවට හෝ නොදැනුවත්වම, ජාතික ජන බලවේගය රජයේ නොවන අය ගැන විශ්වාසය තැබිය නොහැකි බැවින්, රජය ජාතික ජන බලවේග නියෝජිතයන්ගේ සංවර්ධන යෝජනා පමණක් සලකා බැලිය හැකි බවද ඔහු පැවසීය.

මැතිවරණ සමයේ දී පැවැසූ මෙම ප්‍රකාශයේ නුසුදුසුකමට අමතරව, එයින් හෙළිවන්නේ වත්මන් ආණ්ඩුව පෙර පැවති අනෙකුත් ආණ්ඩුවලට වඩා වෙනස් නොවන බවයි.

කෙසේ වෙතත්, වත්මන් ආර්ථික තත්වය යටතේ, අලුතින් තේරී පත් වූ පළාත් පාලන මන්ත්‍රීවරුන් තම වැඩිමහල් සහෝදරයාගෙන් ලැබෙන තෑගි මත යැපීමට හැකි යැයි සිතන්නේ නම්, ඔවුන් වැටී ඇත්තේ විශාල කරදරයකය. මධ්‍යම රජයට තම ගිණුම් තුලනය කිරීමට ප්‍රමාණවත් දුෂ්කරතා ඇති වන අතර, ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් වියදම් සඳහා කැප කරන මුදල් සැලකිය යුතු ලෙස අඩුවනු ඇත.

එබැවින්, මෙම යථාර්ථය තේරුම් ගෙන මධ්‍යම රජයෙන් අඩුවන සහනාධාර සඳහා විකල්ප සොයා ගැනීමට හැකි ප්‍රාදේශීය නායකයන් තෝරා පත් කර ගැනීම ඡන්දදායකයන්ගේ වගකීමකි. එසේ වන්නේ ඇයි සහ එසේ වන්නේ කෙසේද?

මධ්‍යම රජයෙන් ලැබෙන සහනාධාර මත යැපෙන දුර්වල ආයතන

පළාත් පාලන ආයතන සඳහා ආදායම් මාර්ග තුනක් තිබේ. ඒවා නම් බදු, ගාස්තු, දඩ සහ ආයතනය විසින් එකතු කරනු ලබන අනෙකුත් ආදායම්, වැටුප් සහ අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම් ආවරණය කිරීම සඳහා මධ්‍යම රජයෙන් ලැබෙන ප්‍රදාන හෝ අතිරේක සහ ප්‍රාග්ධන වියදම් සඳහා ලැබෙන ප්‍රදාන ය. උදාහරණයක් ලෙස, රත්නපුර දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් 2023 හෝ 2024 සඳහා ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අයවැය ලේඛනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ සභාවේ ප්‍රාග්ධන සහ පුනරාවර්තන වියදම්වලින් සියයට 70 ක් පමණ මධ්‍යම රජයෙන් ලැබෙන ප්‍රදාන ලෙස ලැබෙන බවයි. සංවර්ධිත දේශීය ආර්ථිකයක් සහිත මහ නගර සභා හෝ නාගරික සභා සඳහා මෙම ප්‍රතිශතය සැලකිය යුතු ලෙස අඩුය.

බදු ආදායම් නිර්ණායක දශක ගණනාවකින් යාවත්කාලීන කර නොමැත

පළාත් පාලන ආයතන සඳහා බදු එකතු කිරීමේ නිර්ණායක තීරණය කරනු ලබන්නේ 1987 හෝ ඊට පෙර සම්මත කරන ලද පනත් මගින් වන අතර, එතැන් සිට මෙම බදු මුදල් යාවත්කාලීන කර නොමැත. නගර සභාවක හිටපු සභාපතිවරයකුට අනුව, ෆුඩ් සිටි වැනි ව්‍යාපාරයක් සඳහා පවා අවසර දී ඇති ඉහළම මාසික ගාස්තුව මසකට රු. 1,000 ක් පමණි.

මෙම බදු තක්සේරු කිරීම් ප්‍රමාදයකින් තොරව යාවත්කාලීන කළ යුතු අතර, රටේ මුළු බදු ආදායමෙන් සියයට 3 ක් පමණ වන, පළාත් පාලන ආයතනවලට ලැබෙන වත්මන් බදු ව්‍යුහය දැන් නොවේ නම්, යම් අවස්ථාවක දී නැවත සලකා බැලීමට සිදුවනු ඇත. උදාහරණයක් ලෙස චීනයේ බදු ආදායමෙන් සියයට 85 ක් දේශීය සේවා සහ සංවර්ධනය සඳහා දේශීය මට්ටමට හරවා යවන බව මෙහිදී සඳහන් කිරීම වටී.

2028 දී වැටුප් අතිරේකය අහෝසි වේද?

සියලුම පළාත් පාලන ආයතනවලට අනුමත සේවක සංඛ්‍යාවේ වැටුප් ආවරණය කිරීම සඳහා මධ්‍යම රජයෙන් ප්‍රදානයක් ලැබේ. අවශ්‍ය සේවක සංඛ්‍යාව අනුමත කිරීමේ ක්‍රියාවලිය තාර්කික බවක් පෙනෙන්නට නැත. නගර සභාවක හිටපු සභාපතිවරයා සඳහන් කළ පරිදි, ඔහුගේ ආයතනයට 75 ක් හෝ ඊට වැඩි කාර්ය මණ්ඩලයක් ඇත. එහෙත් ඔහුට එම සේවකයන් සංඛ්‍යාවෙන් අඩක් සමඟ ආයතනය පවත්වාගෙන යා හැකි අතර, අතිරික්ත සේවකයන් සංඛ්‍යාව ඇත්ත වශයෙන්ම කරන්නේ කාර්යය මන්දගාමී කිරීම බව ඔහු සඳහන් කරයි.

ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ගිවිසුම්වලට අනුව, 2028 සිට රට ණය ගෙවීමට පටන් ගත් විට වැටුප් අතිරේකය ඉවත් කිරීමට නියමිතය. පළාත් පාලන ආයතනවල අනාගතය ගැන සිතන විට මෙම කරුණ ද සලකා බැලිය යුතුය.

සම්බන්ධීකරණය නොකළ ප්‍රාග්ධන වියදම්

මධ්‍යම රජයේ වාර්ෂික අයවැය ක්‍රියාවලියේ කොටසක් ලෙස, පළාත් පාලන ආයතනවලට පළාත් සභා හරහා යොමු කරන ලද ප්‍රාග්ධන ප්‍රදාන ද ලැබේ. එහෙත් අයවැය ක්‍රියාවලිය හරහා ලැබෙන ප්‍රමාණයට වඩා විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් පළාත් පාලන අධිකරණ බල ප්‍රදේශවල වෙනත් ක්‍රම හරහා වියදම් කෙරේ.

උදාහරණයක් ලෙස, 2024 වසරේදී, සෑම පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයකුටම ඔහුගේ/ඇයගේ මැතිවරණ කොට්ඨාසය තුළ වියදම් කිරීම සඳහා විමධ්‍යගත වියදම් ශීර්ෂයෙන් රුපියල් මිලියන 10 ක් ලැබුණි. ඉන් පළාත් පාලන ආයතන එක සිට තුන දක්වා ප්‍රදේශ ආවරණය කළ හැකිය. මෙම මුදල් දිස්ත්‍රික් ලේකම් කාර්යාලය හරහා ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාලයට ලැබුණද, අදාළ කටයුතු බොහෝ විට ප්‍රදේශයේ යටිතල පහසුකම් සහ අවශ්‍ය පහසුකම් සඳහා වගකිව යුතු පළාත් පාලන ආයතනය විසින් සිදු කිරීමට අවශ්‍ය වේ. ඊට අමතරව, විවිධ අමාත්‍යාංශවලින් විශේෂ ව්‍යාපෘති සඳහා වන ප්‍රතිපාදන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාල හරහා යොමු කෙරේ. එවැනි විශේෂ ව්‍යාපෘතිවලින් ලැබෙන ප්‍රතිපාදන, අයවැයෙන් පළාත් සභා හරහා පළාත් රජයට ලබාදෙන ප්‍රාග්ධන ප්‍රදානය ඉක්මවා යා හැක. උදාහරණයක් ලෙස, ආර්ථික සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය සිය 2019 කාර්ය සාධන වාර්තාවේ සඳහන් කරන්නේ 2018 සැප්තැම්බර් සිට 2019 දෙසැම්බර් දක්වා කාලය තුළ ගම්පෙරළිය වැඩසටහන හරහා රුපියල් බිලියන 43 ක ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කළ බවයි. සාපේක්ෂව, එම වසරේ පළාත් සභා නවය සහ පළාත් පාලන ආයතන සඳහා වන ප්‍රාග්ධන වියදම් වෙන් කිරීම රුපියල් බිලියන 80 ක් පමණි.

පළාත් පාලන ආයතන සඳහා විකල්ප 1: වියදම් කිරීමේදී වැඩි කාර්යක්ෂමතාව

පළාත් පාලන බල ප්‍රදේශයක ජනතාවගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් ගත් කල, ප්‍රදේශයට ලැබෙන අරමුදල් පළාත් පාලන ආයතනය හරහාද නැතහොත් ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාලය හරහාද යන්න ගැටලුවක් නොවේ. කෙසේ වෙතත්, කාර්යක්ෂමතාව සහ ඵලදායීතාව පිළිබඳ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් ගත් කල, කෙටි කාලයක් තුළ ඉක්මන් ප්‍රතිඵල අපේක්ෂාවෙන් සහ මධ්‍යම රජයේ දේශපාලන අරමුණු මත පදනම්ව ක්‍රියාත්මක කරන විශාල ව්‍යාපෘති ඵලදායී වීමට ඉඩක් නැත.

එපමණක් නොව, ඒවා ප්‍රදේශයේ අවශ්‍යතා අනුව නිර්මාණය කර තිබේද යන්න ප්‍රශ්නාර්ථයකි. එවැනි ව්‍යාපෘති බොහෝ විට ප්‍රදේශයේ පළාත් පාලන ආයතනවලට බරක් බවට පත්වේ. නිදසුනක් වශයෙන්, ව්‍යාපෘති යෝජනා සඳහා පිරිවැය ඇස්තමේන්තු සහ සම්පූර්ණ කරන ලද ව්‍යාපෘති අනුමත කිරීම පළාත් පාලන ආයතනයේ සිටින එකම තාක්ෂණික නිලධාරියාගේ කර මතට වැටෙන අතර, නිසි පරීක්ෂණ සඳහා ප්‍රමාණවත් කාලයක් කැප කිරීමට ඔහුට/ඇයට නොහැකි වේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මෙම ව්‍යාපෘති බොහෝ විට අපේක්ෂිත ප්‍රතිදානය ලබා නොදේ. එසේම, මුදල් කොමිෂන් සභාවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා සඳහන් කළ පරිදි, මෙම තාවකාලික ව්‍යාපෘති හරහා සංවර්ධනය කරන ලද හෝ මිලදී ගන්නා ලද සමහර වත්කම් නිසි ලෙස ලේඛනගත කර නොමැති අතර, එබැවින් ඒවා ගැන පසු විපරමක් නොකෙරේ.  සමස්තයක් වශයෙන් ගත් කල, පළාත් පාලන ක්ෂේත්‍රයේ ඇති මූලික ගැටලුව වන්නේ, පළාත් පාලන බල ප්‍රදේශය තුළ ක්‍රියාත්මක වන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාල මෙන්ම, පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලය ඇතුළු විවිධ ක්‍රියාකාරීන් සහ ආයතන, සම්බන්ධීකරණයකින් හෝ ප්‍රදේශය සඳහා අනුමත ප්‍රධාන සැලැස්මකින් තොරව විවිධ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීමයි.

පළාත් පාලන ආයතන පිළිබඳ ජාතික ප්‍රතිපත්තිය පළාත් පාලන ආයතන “ප්‍රදේශයේ සංවර්ධනය සඳහා ප්‍රමුඛ ආයතන” ලෙස නම් කර ඇතත්, එය ශ්‍රී ලංකාව වැනි ඌන සංවර්ධිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක යථාර්ථයට නොගැළපේ. වඩාත් යථාර්ථවාදී විසඳුමක් වන්නේ එක් එක් පාර්ශ්වකරුට කාර්යභාරයක් පැවරෙන පරිදි ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් සැලසුම් කිරීම සහ සංවර්ධනය පිළිබඳ නව යාන්ත්‍රණ ගැන සිතීමයි.

විකල්පය 2: දේශීය වශයෙන් වැඩි ආදායම් රැස් කිරීම

මෙහිදී මට කටාන ප්‍රාදේශීය සභාවේ සාමාජිකයකු ලෙස වසර ගණනාවක් කටයුතු කළ, මෙවරත් තරග කරන ලසන්ත දීපාල් පැවසූ කතාවක් සිහිපත් වේ. ඔහුට අනුව, වැටුප් ප්‍රතිපූරණය අඩුවීමක් දැන් ක්ෂිතිජයේ පවතිනවා සේම, 1991 පළාත් පාලන මැතිවරණයට පෙර මධ්‍යම රජයෙන් ලැබුණු ඇතැම් ප්‍රතිපූරණ දීමනා ඉවත් කිරීමට හෝ අඩු කිරීමේ සූදානමක් තිබුණි. ඒ අවස්ථාවේ දී, ජනාධිපති ප්‍රේමදාස මහතා ජ්‍යෙෂ්ඨ ප්‍රාදේශීය දේශපාලනඥයන් කිහිප දෙනකු නගරාධිපති ධුරයට නම් කිරීම සඳහා බලපෑම් කරමින් සිටි තත්වයකට මුහුණ දුන් අතර, යම් මහ නගර සභාවක නගරාධිපතිවරයා පවසා තිබුණේ අඩුවන ආදායම ආවරණය කිරීම සඳහා හොඳම යෝජනාව ලබාදෙන පුද්ගලයාට එම තනතුර ලැබෙනු ඇති බවයි. ප්‍රාදේශීය නායකයන් තෝරා ගැනීම හෝ පෝෂණය කිරීම සඳහා එවැනි ප්‍රවේශයක් මෙම මැතිවරණයේ දී කවරදාටත් වඩා වැදගත් වන්නේ, තේරී පත්වන පළාත් පාලන ආයතනවලට දේශීය වශයෙන් තම ආදායම වැඩි කර ගැනීමට සහ විශාල රජයට විශාල කුණාටුවලට මුහුණ දීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා නිර්මාණශීලීව කටයුතු කිරීමට සිදුවන බැවිනි.

නව මාදිලියේ පළාත් පාලන ක්‍රමයක් අත්‍යවශ්‍යයි

ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් සම්බන්ධීකරණ කමිටු සහ මහජන කමිටු, ග්‍රාමෝදය මණ්ඩල, ජන සභා යනාදී විවිධ නම්වලින් යුත් විවිධ බිම් මට්ටමේ රැස්වීම් නමින් නව ආකාරයේ පළාත් පාලන ක්‍රමවල අත්හදා බැලීම් සිදු වී තිබේ.

වර්තමානයේදී පවා ප්‍රාදේශීය සම්බන්ධීකරණ කමිටු ඇත, එහෙත් ඒවා නිශ්චිත කාර්යයක් සඳහා පිහිටුවා ඇතත් ඒවායේ නිශ්චිත ඉලක්ක සහ වගකීම් පැහැදිලිව අර්ථ දක්වා නැත. පවතින ප්‍රාදේශීය සම්බන්ධීකරණ කමිටුවල මූලයන් වන්නේ 1970-1977 කාලයේදී සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක රජය විසින් පිහිටුවන ලද ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන සභා බව කියනු ලැබේ. ඒවා ගම් මට්ටමින් රජයට අයත් ව්‍යවසාය පිහිටුවීමේ වාමාංශික දෘෂ්ටිවාදය සමඟින් පිහිටුවා ඇත. 13 වැනි සංශෝධනයේ අදහස් කරන ලද බලය බෙදාහැරීමෙන් පසුව පවා, නීතියෙන් සහතික කර ඇති පළාත් පාලන ආයතනවල ස්වාධීනත්වය ඇතුළුව බලය බෙදාහැරීමේ යාන්ත්‍රණයන් මඟ හරිමින් අනුප්‍රාප්තික රජයන් මෙම යාන්ත්‍රණ භාවිත කර ඇත.

මෙම සම්බන්ධීකරණ කමිටුවල නායකත්වය පැවරී ඇත්තේ ප්‍රදේශය නියෝජනය කරන පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයාට ය. පරිපාලන අංශයේ පළාත් පාලන ආයතන නියෝජනය කරන සභාපතිවරුන් මෙම සම්බන්ධීකරණ කමිටුවල සුළු සාමාජිකයන් පමණක් වන අතර, ඔවුන් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයාට ඔහුගේ/ඇයගේ න්‍යාය පත්‍රය ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහාය වේ. පළාත් පාලන ආයතන නායකයාගේ පෞරුෂය සහ මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීනවීම මත පදනම්ව මෙම තත්වයට ව්‍යතිරේක තිබිය හැකිය.  පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයාට ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනයේ නියමුවා වීමට ඉඩ අපි දෙනවා නම්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ නියෝජනය යනාදිය සමඟ ඉදිරියට යාමේ මවාපෑම සඳහා පමණක් අපි පළාත් පාලන ආයතන තෝරා පත් කර ගන්නේ නැද්ද?

ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සංවර්ධනයේ සැබෑ වෙනසක් සඳහා, අපි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ නියෝජනය පිළිබඳ යෝජනාවලින් ඔබ්බට ගොස් ජනතාවගේ පහසුව, සුවපහසුව සහ ශුභසාධනය අරමුණු කරගත් නව යාන්ත්‍රණ සෙවිය යුතුය.

ජාතික ජන බලවේගයේ රජය තම තුනෙන් දෙකක බහුතරය යොදා ගනිමින් පළාත් පාලන ආයතනවල දේශපාලන බලය තහවුරු කර ගන්නා ආකාරයකට පළාත් පාලන කටයුතු වෙනස් කිරීමට බොහෝ දුරට ඉඩ තිබේ. පළාත් පාලන ආයතනවල වත්මන් අභාග්‍යසම්පන්න තත්වය සැලකිල්ලට ගෙන, රජය යෝජනා කරන ඕනෑම නව ව්‍යුහයක් දෙස විවේචනාත්මකව නමුත් ධනාත්මකව බැලීමට අප කැමැත්තෙන් සිටිය යුතුය.

ඩෙන් ෂියාඕපින් පැවැසුවේ “බළලෙකු මීයන් අල්ලා ගන්නේ නම්, ඌ කළු හෝ සුදු ද යන්න ගැටලුවක් නොවේ” යනුවෙනි. මෙම කියමන මේ රටේ වමට සහ දකුණට යන දෙකටම අදාළ වේ.

(***)
“ඩේලි එෆ්ටී” පුවත්පතේ පළවූ ලිපිය
සිංහලට පරිවර්තනය කළේ අනිල් කරුණාරත්න
ආචාර්ය සුජාතා ගමගේ විසිනි