ශ්‍රී ලංකාවේ මෑතකදී තේරී පත් වූ ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායකගේ දේශපාලන සන්ධානය වන ජාතික ජන බලවේගය, බහුතර සිංහල ප්‍රජාවෙන් මෙන්ම සුළුතර දෙමළ ප්‍රජාවෙන් ද අතිමහත් සහයෝගයක් දිනා ගත් අතර, 2024 නොවැම්බර් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් ඓතිහාසික සුපිරි බහුතරයක් ලබා ගත්තේය.

වාර්ගික රේඛා හරහා ලබාගත් මෙම පුළුල් ජනවරමෙන් ඉදිරිපත් කරන්නේ නිදහසින් පසු ජාතිය පීඩාවට පත් කළ ව්‍යවස්ථාමය ඌනතා, විශේෂයෙන් වාර්ගික ගැටුම් සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයේ අභියෝග ආමන්ත්‍රණය කිරීමට ඓතිහාසික අවස්ථාවකි. විනාශකාරී ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසු රට නැවත ගොඩනැගීමට උත්සාහ කරන විට, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා වූ අතීත උත්සාහයන්ගෙන් ලබාගත් පාඩම් අර්ථවත් විසඳුම් සකස් කිරීම සඳහා ලබාදෙන්නේ තීරණාත්මක අවබෝධයකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ එවකට ජනාධිපතිනි චන්ද්‍රිකා කුමාරතුංග විසින් 1995 අගෝස්තු 3 වැනි දින “කලාප සංගමය” යෝජනාව ලෙස හැඳින්වෙන ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනාවක් ඉදිරිපත් කරනු ලැබීය. අද වන විට එය සැලකිය හැක්කේ ජාතියේ සුළුතර ප්‍රජාවන්ගේ දුක්ගැනවිලි ව්‍යවස්ථානුකූලව විසඳීමට ගත් නිර්භීතම උත්සාහය ලෙසිනි. අවාසනාවකට මෙන්, ප්‍රධාන සිංහල දේශපාලන පක්ෂ දෙක අතර දේශපාලන එදිරිවාදිකම් සහ දෙමළ-බෙදුම්වාදී කැරලිකාර කණ්ඩායම වන දෙමළ ඊළම් විමුක්ති කොටි (එල්ටීටීඊ) සංවිධානය මෙම යෝජනා සමඟ සම්බන්ධ වීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හේතුවෙන්, ව්‍යවස්ථාමය මුලපිරීම අවසානයේ යටපත් විය.

මෙම ලිපියෙන් තර්ක කරන්නේ කුමාරතුංග රජය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද යෝජනා තුළ තිබූ බොහෝ අංග ජනාධිපති දිසානායකගේ ශ්‍රී ලංකා නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළත් කළ යුතු බවයි. හාවඩ් සරසවියෙන් නීති අධ්‍යාපනය ලැබූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා විශාරද ආචාර්ය නීලන් තිරුචෙල්වම්ගේ සැලකිය යුතු දායකත්වයක් සහිතව සකස් කරන ලද අගෝස්තු 3 වැනි දින යෝජනා, රටේ භෞමික අඛණ්ඩතාව පවත්වා ගනිමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ජනවාර්ගික ගැටුමේ මූල හේතු ආමන්ත්‍රණය කළ හැකි බලය බෙදා ගැනීම සඳහා පුළුල් රාමුවක් ඉදිරිපත් කළේය.

ශ්‍රී ලංකාවේ මෑතකාලීන ආර්ථික හා දේශපාලන අර්බුදය මගින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණවල හදිසිභාවය අවධාරණය කර ඇත. විකල්ප ප්‍රතිපත්ති මධ්‍යස්ථානය විසින් 2024 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ සංහිඳියාව පිළිබඳ කරන ලද සමීක්ෂණයකට අනුව, ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගෙන් හතරෙන් තුනක් වෙනත් ඕනෑම ආකාරයක රජයකට වඩා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සුදුසු බව විශ්වාස කරන අතර, බහුතරයක් (සියයට52.3) නව ව්‍යවස්ථාවකට කැමැත්තක් දක්වා ඇත. මෙම අගය 2016 සිට 2024 දක්වා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වී තිබේ. 2022 අරගල විරෝධතා අතරතුර, ජාතික බංකොලොත්භාවයට හේතු වූ ඒකාධිපති හා දූෂිත පාලනයක් හරහා සමාජ ගිවිසුමක් උල්ලංඝනය කළ ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂට සෘජුවම අභියෝග කර බලයෙන් පහ කිරීමට පුරවැසියන් තම කැමැත්ත පෙන්නුම් කළ විට, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා මහජනතාවගේ ඉල්ලීම සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි විය.

ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක, ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ වේදිකාවක් මත මැතිවරණ ප්‍රචාරක කටයුතුවල නිරත වූ අතර, “විධායක ජනාධිපති ධුරය අහෝසි කර” පාර්ලිමේන්තුව විසින් පත් කරන ලද “විධායක බලතල නොමැති” ජනාධිපතිවරයකු පත් කිරීමට ඔහු පොරොන්දු විය. 2015 දී ආරම්භ කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලිය මත පදනම්ව “ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කිරීම සහ සියලු පුරවැසියන්ගේ සමානාත්මතාව සහතික කිරීම” අරමුණු කරගත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් හඳුන්වා දීමට ඔහු පොරොන්දු වූ අතර, එම ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා “අසම්පූර්ණ” බවද ඔහු සඳහන් කරයි. යෝජිත වෙනස්කම් තීරණාත්මක ලෙස “සෑම පළාත් පාලන ආයතනයකටම, දිස්ත්‍රික්කයකටම සහ පළාතකටම දේශපාලන හා පරිපාලන බලය විමධ්‍යගත කිරීම” හරහා “සමානාත්මතාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය” සහතික කරන බවටත්, සියලු පුරවැසියන්ට “එක් රටක් තුළ” පාලනයට සහභාගීවීමට ඉඩ සලසන බවටත් ඔහු පොරොන්දු විය. ශ්‍රී ලංකාවේ පාලනයේ තවත් ගැඹුරින් මුල් බැසගත් ගැටලුවකට මුහුණ දෙමින් “නව පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ ක්‍රමයක්” නිර්මාණය කිරීමට ද ඔහු කැපවී සිටියේය.

විධායක ජනාධිපති ධුරය: අසාර්ථක අත්හදා බැලීමක්

ජනාධිපති ජේ.ආර්. ජයවර්ධන 1978 වසරේදී හඳුන්වා දුන් ජනාධිපති ක්‍රමය දේශපාලන ස්ථාවරත්වය, ආර්ථික වර්ධනය සහ කල් පවතින සාමය පිළිබඳ පොරොන්දු ඉටු කිරීමට නැවත නැවතත් අසමත් වී ඇත. ශ්‍රී ලාංකික ශාස්ත්‍රඥ ජයදේව උයන්ගොඩ සඳහන් කළ පරිදි, ජයවර්ධන, 1978 ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ හරහා “විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක්” ලෙස ඔහු විසින්ම හැඳින්වූ දෙය ස්ථාපිත කිරීමෙන් “ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට වල කපා” ඇත. මෙම මාරුව දුරදිග යන ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ අතර, ඉන් ජනාධිපති ධුරය “බලයේ එකම මධ්‍යස්ථානය” බවට පත් වූ අතර, පාර්ලිමේන්තුව ඵලදායී ලෙස ජනාධිපති කාර්යාලයට යටත් විය.

බ්‍රිතාන්‍ය ශාස්ත්‍රඥ ජොනතන් ස්පෙන්සර් ජයවර්ධන යුගය “භයානක පරිහානියකින්” සලකුණු වූවක් ලෙස විස්තර කළ අතර, 1977 දේශපාලන පරිසරය එතරම් පරමාදර්ශී නොවූවත්, ඊළඟ දශකය තුළ තත්වය සැලකිය යුතු ලෙස පිරිහී ගිය බවත්, දකුණේ කැරැල්ලක් සහ විදේශීය හමුදාවක් පැමිණීමත් සමඟ එය අවසන් වූ බවත් ඔහු පෙන්වා දුන්නේය.

මෙම උරුමය සැලකිල්ලට ගනිමින්, ජනාධිපති දිසානායක ප්‍රමුඛත්වය දිය යුත්තේ දිගු කලක් තිස්සේ පැවති විධායක ජනාධිපති ධුරය අහෝසි කිරීමටය. තනි කාර්යාලයක් තුළ අධික ලෙස බලය සංකේන්ද්‍රණය වීම නිසා ඒකාධිපතිවාදය, දූෂණය සහ අස්ථාවර පාලනය නැවත නැවතත් ඇති වී තිබේ. ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ජනාධිපති ධුරය මෙම ක්‍රමයේ අන්තරාය පැහැදිලිව පෙන්නුම් කළේ, ධනවතුන් සඳහා විශාල බදු කප්පාදුවක් සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිපත්තියේ හදිසි වෙනසක් වැනි ඔහුගේ ඒකපාර්ශ්වික තීරණ රටේ ආර්ථික අර්බුදය වේගවත් කිරීමේදී ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කළ බැවිනි.

ඒකීය රාජ්‍යයෙන් ඔබ්බට: ශ්‍රී ලංකාවේ ව්‍යවස්ථාමය අනන්‍යතාව නැවත සිතා බැලීම

ජනාධිපති දිසානායක අර්ථවත් බලය බෙදා ගැනීමට ඇති මූලික සංකල්පීය බාධකය එනම්, ශ්‍රී ලංකාව “ඒකීය රාජ්‍යයක්” ලෙස නම් කිරීමට ආමන්ත්‍රණය කළ යුතුය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා විශේෂඥ රොහාන් එදිරිසිංහ පැහැදිලි කළ පරිදි, මෙම යෙදුම 1972 ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දී අගමැතිනි සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක විසින් හඳුන්වා දෙන ලද්දේ එක්සත් ලංකාවක් තුළ ෆෙඩරල්වාදය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි “දෙමළ ජනතාවගේ මුහුණට එල්ල කළ සෘජු පහරක්” ලෙසය. ශ්‍රී ලංකා දේශපාලනයේ “ඒකීය” යන යෙදුම නීතිමය පාරිභාෂිතයෙන් ඔබ්බට විහිදෙන විශාල සංකේතාත්මක බරක් දරයි. එදිරිසිංහ සඳහන් කළ පරිදි, “හැඟීම් රාශියක් තිබේ, නොදැනුවත්කම් ගොඩක් තිබේ සහ මෙම යෙදුම පිළිබඳව බොහෝ වැරදි වැටහීම් තිබේ”. සිංහල භාෂාවෙන් “ඒකීය” යන්න “එක්සත්” සමඟ මිශ්‍ර කිරීමේදී, බොහෝ දෙනෙකුට ඒකීය ව්‍යුහයක් අත්හැරීම යනු රට කැබලි කිරීම බව වැරැදි ලෙස විශ්වාස කිරීමට හේතු වී තිබේ.

කතුවරියක වන පාර්තා සාරතී ගෝෂ් විසින් ඉස්මතු කරන  ලද පරිදි, අගෝස්තු 3 වැනි දින ඉදිරිපත් කරන ලද යෝජනා මගින් දිවයින ස්වයං පාලන කලාප අටකට බෙදීමට උත්සාහ කළ අතර, එය ශ්‍රී ලංකාවේ ව්‍යවස්ථාමය ස්වභාවය මූලික වශයෙන් පරිවර්තනය කළේය. ඒකීය රාජ්‍යයක් ලෙස අර්ථ දැක්වීම වෙනුවට, ශ්‍රී ලංකාව “විධායක සහ ව්‍යවස්ථාදායක බලතල අනුව කලාප සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන” වන “කලාප සංගමයක්” ලෙස පිළිගනු ලැබේ. මෙය ව්‍යවස්ථාමය අධිකාරියේ ගැඹුරු වෙනසක් නියෝජනය කළ අතර, ඊට හේතුව “රට තුළ නීති සම්පාදනය කිරීමේ නිරපේක්ෂ බලය පාර්ලිමේන්තුවට ලබා දෙන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 76 වැනි වගන්තිය අවලංගු කිරීමට නියමිත බැවින් එම බලය දැන් කලාපීය සභා විසින් ද බෙදා ගැනීමට නියමිතව” තිබීමයි.

මෙම භාෂාමය සහ සංකල්පීය මාරුව අර්ථකථනයට වඩා බොහෝ සෙයින් වැඩි ය; එය ශ්‍රී ලංකා රාජ්‍යයේ මූලික ප්‍රතිසංකල්පීකරණයක් නියෝජනය කළ අතර, එය රටේ බහුත්ව ස්වභාවය පිළිගනිමින්, එහි භෞමික අඛණ්ඩතාව සඳහා ව්‍යවස්ථාමය ආරක්ෂාව ලබා දුන්නේය. අගෝස්තු 3 යෝජනාවල සූත්‍ර කර්තෘවරුන්ගෙන් කෙනකු වූ හිටපු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කටයුතු අමාත්‍ය ජී. එල්. පීරිස් නිරීක්ෂණය කළ පරිදි, පෙර යෝජනා බොහෝ විට “අවිනිශ්චිතභාවය” මගින් සංලක්ෂිත විය. එහිදී “මතුපිටින්, ඔබ විවිධ දේ පිළිගන්නා බව පෙනේ, එහෙත් පසුව ඔබ යෝජනාවට යම් යම් උපාංග, ඇතැම් ශිල්පීය ක්‍රම ඇතුළත් කර, ඔබ ප්‍රකාශ කර ඇති දේ ආපසු ලබා ගත හැකිය”. අගෝස්තු 3 යෝජනා සැඟවුණු යාන්ත්‍රණ හෝ මෑත කාලීනකරණයකින් තොරව අව්‍යාජ බලය බෙදා හැරීමක් ලබා දීමෙන් මෙම රටාව බිඳ දැමීමට උත්සාහ කළේය.

කොළඹ විකල්ප ප්‍රතිපත්ති කේන්ද්‍රයේ නිර්මාතෘ පාක්‍යසෝති සරවනමුත්තු මෙම වෙනසෙහි වැදගත්කම අවධාරණය කළේ, 1995 යෝජනා “ඒකීය රාජ්‍යය කෙරෙහි ඇති මෙම උමතුවෙන් ප්‍රධාන පිටවීමක්, ගුණාත්මක පිටවීමක්” නියෝජනය කරන බව පවසමිනි. ඒකීය නාමය ඉවත් කිරීමෙන්, මෙම යෝජනා රටේ භෞමික අඛණ්ඩතාවට තර්ජනයක් නොවන පරිදි සැබෑ බලය බෙදා ගැනීම සඳහා අවකාශයක් නිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කළේය. ඒකීය රාජ්‍යයක් වෙනුවට ඉන්දියාවේ “කලාප සංගමයක්” පිළිබඳ ආකෘතියෙන් ආභාසය ලබා ගනිමින්, ශ්‍රී ලංකා රජය මෙම සංකල්පය එහි ව්‍යවස්ථාමය යෝජනාවලට ඇතුළත් කළ බව මාධ්‍යවේදී ජෙහාන් පෙරේරා නිරීක්ෂණය කළේය. මෙම මාරුවට පෙළඹවූ ප්‍රධාන චරිතය ලෙස නීලන් තිරුචෙල්වම් ගෞරවයට පාත්‍ර විය.

ජනාධිපති දිසානායක, මෙම මග පෙන්වීම අනුගමනය කරමින් සීමිත ඒකීය ආකෘතියෙන් ඔබ්බට යා යුතුය. ඒ සමහර විට “කලාප සංගම්” සංකල්පය හෝ ඒකීයභාවය සහ විවිධත්වය යන දෙකම පිළිගන්නා සමාන සූත්‍රගත කිරීමක් අනුගමනය කිරීමෙන්ය. මෙය “සියලු ජනතාවට එක් රටක් තුළ පාලනයට සම්බන්ධ විය හැකි බව’ සහතික කිරීමේ ඔහුගේ මැතිවරණ පොරොන්දුවට අනුකූල වනු ඇත.

13 වැනි සංශෝධනයේ වත්මන් සීමා: අර්ථවත් බලය බෙදා හැරීමේ අවශ්‍යතාව

ජනාධිපති දිසානායක යටතේ ඇති ඕනෑම නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් 13 වැනි සංශෝධනය මගින් ස්ථාපිත කර ඇති වත්මන් බලය බෙදා හැරීමේ ක්‍රමයේ මූලික දෝෂ ආමන්ත්‍රණය කළ යුතුය. රොහාන් එදිරිසිංහ නිරීක්ෂණය කළ පරිදි, කේන්ද්‍රීය ගැටලුව ජාතික සහ පළාත් පාර්ලිමේන්තුවේ බලතල නිර්වචනය කරන “ලැයිස්තු තුන” තුළ සහ සමගාමී ලැයිස්තුවක් ඇත. අසමතුලිතතාව ඇති වන්නේ මධ්‍යම රජය සඳහා ලැයිස්තුව “පුළුල්, සියල්ල ආවරණය කරන” වන අතර පළාත් ලැයිස්තුව “අතිශයින්ම පටු” වන අතර කලාපීය ස්වයං පාලනය සඳහා අර්ථවත් ඉඩක් ඉතිරි නොකරන බැවිනි.

ශ්‍රී ලාංකික ශාස්ත්‍රඥ ජයදේව උයන්ගොඩ තවදුරටත් පෙන්වා දුන්නේ, එකක් මධ්‍යම රජය සඳහා, එකක් පළාත් සභා සඳහා සහ සමගාමී ලැයිස්තුවක් ලෙසින් “ලැයිස්තු තුනක්” තිබුණත්, යථාර්ථයේදී “සමගාමී බලතල” නිරන්තරයෙන් මධ්‍යම රජයේ පාලනය යටතේ පවතින බවයි. ඉන්දියාවේ අධිකරණ පද්ධතියේ දක්නට ලැබෙන ආයතනික සංවර්ධනය ශ්‍රී ලංකාවේ අධිකරණයට නොමැති බවත්, එම නිසා බලතල බෙදීම සම්බන්ධයෙන් ආරවුල් ඇති වූ විට පළාත් සභාවලට පක්ෂව තීන්දුවක් දීමට නොහැකි වූ බවත් ඔහු අවධාරණය කළේය.

13 වැනි සංශෝධනයේ ඇති මූලික ගැටලුව නම්, මධ්‍යම රජය එක් අතකින් කලාපවලට ලබා දුන් බලතල, අනෙක් අතින් ඉවත් කළ හැකි වීමයි. 3 වැනි යෝජනා මගින් 13 වැනි සංශෝධනයේ අඩංගු සමගාමී ලැයිස්තුව අහෝසි කිරීමෙන් මෙය ආමන්ත්‍රණය කරනු ලැබුණි. සමගාමී ලැයිස්තුව ඉවත් කිරීමෙන්, යෝජනා මගින් මධ්‍යස්ථානය සහ කලාපය අතර බලතල වඩාත් අර්ථ දක්වා ඇති අතර, වෙනස් කරමින්, මධ්‍යම රජයට කලාපවලට ලබා දී ඇති බලතල ඒකපාර්ශ්විකව අත්පත් කර ගැනීම වඩාත් අපහසු කරන පරීක්ෂාවන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබුණි.

සමගාමී ලැයිස්තුව ඉවත් කිරීමත් සමඟ යෝජනා මගින්, “මධ්‍යම රජයේ සහ කලාපවල අදාළ බලතල පිළිවෙළින් වෙන් කළ ලැයිස්තුවේ සහ කලාපීය ලැයිස්තුවේ අඩංගු කර ඇත. මධ්‍යම රජය කලාපයේ කටයුතුවලට මැදිහත් නොවන බව සහතික කිරීම සඳහා, (යෝජනා) පැහැදිලිවම සපයා ඇත්තේ මහ ඇමතිවරුන් කලාපීය කවුන්සිලවල විශ්වාසය භුක්ති විඳින තාක් කල් ඔවුන් තනතුරුවලින් ඉවත් කළ නොහැකි බවයි. ඉන්දියාවේ මෙන් ආණ්ඩුකාරවරුන් මධ්‍යම රජයේ අවශ්‍යතාවල මුරකරුවන් නොවිය යුතු අතර, ජනාධිපතිවරයා ඔවුන් පත් කිරීම මහ ඇමතිවරුන්ගේ එකඟතාව ඇතිව සිදුවනු ඇත. මධ්‍යම රජය සහ කලාප අතර හෝ කලාප අතර සහ කලාප අතර ආරවුල් විසඳීම සඳහා, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් පත් කරන ලද බලය බෙදා හැරීම පිළිබඳ ස්ථිර කොමිසමක් ඇත. එම කොමිසමට මැදිහත්වීමේ මෙන්ම විනිශ්චය කිරීමේ බලතල ද ඇත.

බලය පැවරීමේ බලතල: අගෝස්තු 3 යෝජනා වලින් උපුටා ගැනීම

ශ්‍රී ලංකාව වෙනුවෙන් ජනාධිපති දිසානායක හඳුන්වා දෙන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අගෝස්තු 3 යෝජනා වලින් ආශ්වාදයක් ලබා ගත යුතුය. ජනාධිපතිවරයා කලාපවලට අර්ථවත් ලෙස නිශ්චිත බලතල කිහිපයක් බෙදා හැරිය යුතුය.

අගෝස්තු 3 වැනි දින යෝජනාවල කේන්ද්‍රීය සැලකිල්ලක් වූයේ ඉඩම් බලතල ය. හිටපු ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කටයුතු උපදේශක ජයම්පති වික්‍රමරත්න සඳහන් කළ පරිදි, යෝජනාවලට “කෘෂිකර්මය” සහ “වාරිමාර්ග” පිළිබඳ බලතල ඇතුළත් වූ අතර, මේ දෙකම මූලික වශයෙන් ඉඩම් භාවිතය සහ කළමනාකරණයට සම්බන්ධ වේ. රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලත් ජනවාර්ගික යෝජනා ක්‍රම හරහා ජනවිකාශ වෙනස්කම් ගැන සැලකිලිමත් වන සුළුතර ප්‍රජාවන්ට ඔවුන්ගේ භූමි ප්‍රදේශ තුළ ඉඩම් භාවිතය, පරිපාලනය සහ සංවර්ධනය පාලනය කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.

බලය බෙදා හැරීමේදී පොලිස් බලතල, තවත් විවාදාත්මක කාරණයක් වන නමුත්, එය අත්‍යවශ්‍ය ක්ෂේත්‍රයක් නියෝජනය කරයි. වික්‍රමරත්න පැහැදිලි කළ පරිදි, “නීතිය හා සාමය පිළිබඳ බලතලවලින් ඇතැම් ඒවා මධ්‍යමයට ඉතිරි කරමින්”, ජාතික ආරක්ෂක ගැටලු සමඟ දේශීය පාලනය සමතුලිත කිරීමේ අවශ්‍යතාව හඳුනා ගැනීම සඳහා විධිවිධාන 1995 යෝජනාවල ඇතුළත් විය. මෙම සමබර ප්‍රවේශය කලාපවලට ජාතික ආරක්ෂාව පිළිබඳ මධ්‍යම ආණ්ඩුවේ කාර්යභාරය ආරක්ෂා කරමින් දේශීය ආරක්ෂක ගැටලු විසඳීමට ඉඩ සලසයි. තවද, පළාතෙන් සියයට 93 කට වඩා දෙමළ කතා කරන්නන්ගෙන් සමන්විත වුවද, උතුරේ බොහෝ දෙමළ ජනතාව කලාපයේ දෙමළ කතා කරන පොලිස් නිලධාරීන් නොමැතිකම ගැන පැමිණිලි කරන බැවින්, පොලිස් බලතල සම්බන්ධයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලනයක් ඉතා අවශ්‍ය වේ. 2019 දී ජ්‍යෙෂ්ඨ නියෝජ්‍ය පොලිස්පති රොෂාන් ප්‍රනාන්දු පැවසුවේ පළාතේ පොලිස් බලකාය 6,000 න් සියයට 12 ක් පමණක් දෙමළ කතා කරන බවයි.

අගෝස්තු  3 වැනි දින යෝජනාවල ප්‍රධාන නවෝත්පාදනයක් වූයේ මූල්‍ය ස්වාධීනත්වයයි. “මූල්‍යකරණය සම්බන්ධයෙන් පළාත මධ්‍යස්ථානය මත දැඩි ලෙස යැපීම” දහතුන් වැනි සංශෝධනයේ තීරණාත්මක දෝෂයක් ලෙස ආචාර්ය තිරුචෙල්වම් හඳුනාගෙන තිබුණි.

අගෝස්තු 3 වැනි දින යෝජනා මගින් ඊට ආමන්ත්‍රණය කරනු ලැබුවේ ප්‍රාදේශීය සභාවලට ණය ගැනීමට මෙන්ම තමන්ගේම මූල්‍ය ආයතන පිහිටුවීමට බලය ලබා දීමෙනි. ඊට අමතරව, යෝජනා මගින් “සමබර කලාපීය සංවර්ධනය සැලකිල්ලට ගනිමින් කලාපවලට ප්‍රදාන වෙන් කිරීමේ කාර්යය භාර දුන් ජාතික මූල්‍ය කොමිසමක්” සඳහා පක්ෂව පෙනී සිටියේය. මූල්‍ය ස්වාධීනත්වයකින් තොරව අර්ථවත් ස්වාධීනත්වයක් කළ නොහැකි බව 1995 යෝජනා මගින් පිළිගත්තේය.

බලය බෙදා හැරීමේදී අධ්‍යාපනය තවත් වැදගත් ක්ෂේත්‍රයක් නියෝජනය කරන අතර, කලාපවලට ඔවුන්ගේ භාෂාමය හා සංස්කෘතික ලක්ෂණ පිළිබිඹු කරන අධ්‍යාපන පද්ධති හැඩගැස්වීමට අධිකාරිය අවශ්‍ය වේ. වික්‍රමරත්න සඳහන් කළ පරිදි, කුමාරතුංග රජයේ යෝජනාවලට “පළාත් අධ්‍යාපනය, පළාත් විශ්වවිද්‍යාල” සඳහා විධිවිධාන ඇතුළත් වූ අතර, කලාපීය භාෂාමය හා සංස්කෘතික අනන්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සහ ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා අධ්‍යාපන ස්වාධීනත්වයේ වැදගත්කම හඳුනා ගත්තේය.

(මෙම ලියුම්කරු ලේඛකයකු මෙන්ම සිනමාකරුවෙකි. ඔහු ටොරොන්ටෝ හි Munk School of Global Affairs  ගෝලීය කටයුතු පිළිබඳ ශාස්ත්‍රපති උපාධියක් ලබා ඇත. පිටසන්නා ,”Truth to the Powerless: An Investigation into Canada’s Foreign Policy,‍ යන මැයෙන් කැනේඩියානු විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පිළිබඳ විවේචනාත්මකව අවබෝධ කර ගත හැකි වාර්තා චිත්‍රපට මාලාවක් සම-නිර්මාණය කර ඇත.

(***)
“ඩේලි එෆ්ටී” පුවත්පතේ පළවූ ලිපිය
සිංහලට පරිවර්තනය කළේ අනිල් කරුණාරත්න