මේ වන විට ලංකාව තුළ ඩෙංගු සහ චිකුන්ගුන්යා දැඩිව පැතිර යාමේ අනතුර මතුව තිබේ. චිකුන්ගුන්යා යනු ඊඩිස් මදුරුවන්, එනම් ඊඩිස් ඊජිප්ටයි (Aedes aegypti) සහ ඊඩිස් ඇල්බොපික්ටස් (Aedes albopictus) යන මදුරුවන් දෂ්ට කිරීම හරහා පැතිරෙන වෛරස් රෝගයකි. ඩෙංගු උණ පතුරුවන්නේ ද මෙම ඊඩිස් ඊජිප්ටයි (Aedes aegypti) වර්ගයේ මදුරු විශේෂයමය.
මේ නිසා මෙම මදුරුවන් බෝවීම මර්දනය මෙම රෝග දෙකෙන්ම මිදීමට ඇති ප්‍රමුඛතම මග ලෙස සෞඛ්‍ය ඇමැතිවරයා මෙන්ම ඒ අංශයේ විද්වතුන් ද දැන් පෙන්වා දෙයි. විශේෂයෙන්ම ඊඩිස් ඊජිප්ටයි (Aedes aegypti) මදුරුවා පරිසරයෙන් ඉවත්කර දැමීම මෙයට ඇති තිරසාර විසඳුමක් ලෙස සැලකේ. ඒ හාස්කම කිරීමට සමත් වූ රටක් ලෝකයේ තිබේ. ඒ කියුබාවයි. ඔවුන් කළ ඒ හාස්කම අපටත් යොදා ගත හැකි පිළියමකි. කියුබාව එය කළේ කොහොම ද?
කියුබාවේ ඩෙංගු මර්දන ප්‍රයත්නය දියත් වූයේ, වාහක පාලනය සඳහා සක්‍රීය ප්‍රජා සහභාගීත්වය සහ න්‍යෂ්ටික තාක්ෂණයෙන් යුතු නවෝත්පාදනයන් සමග ඒකාබද්ධ කරනලද බහුවිධ මර්දන ප්‍රවේශයක් භාවිතාව හරහාය. ඒ අනුව කියුබාවේ ඩෙංගු පාලන වැඩ සටහන යනු විවිධ රාජ්‍ය සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සම්බන්ධ පුළුල්, අන්තර් ආංශික ප්‍රවේශයකි. මෙම වැඩ සටහනේ සාර්ථකත්වය සඳහා ප්‍රජා සහභාගීත්වය ඉතා වැදගත් වූ අතර, මදුරුවන් බෝවන ස්ථාන තුරන් කිරීම සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුරුදු ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාව පුළුල් ලෙස ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූහ.
මෙම වැඩසටහන නිරන්තරයෙන් විකාශනය වෙමින් පවතින්නකි. නව තාක්ෂණයන් ඇතුළත් කරමින් සහ දේශීය තත්ත්වයන්ට අනුවර්තනය වෙමින් පවතී. ඩෙංගු පාලනය පිළිබඳ කියුබාවේ අත්දැකීම් කියුබානු විශේෂඥතාව සහ සහාය අපේක්ෂා කරන ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළු අනෙකුත් රටවල් විසින් හඳුනා ගෙන ඒවා සිය රටට සරිලන සේ යොදාගැනීමෙන් මදුරු සටන ජය ගත හැකිවනු ඇත.
කියුබානු පුළුල් මර්දන මෙහෙයුම අංශ කිහිපයක්ම ආවරණය වන පරිදි මෙහෙයුම් සිදුකළ බහුවිධ ක්‍රියාන්විතයකි. මෙයට කෘමිනාශක ඉසීම, කීට පාලනය සහ අභිජනන ස්ථාන තුරන් කිරීම සඳහා ප්‍රජා අධ්‍යාපනය වැනි සාම්ප්‍රදායික ක්‍රම සමග සමගාමීව ක්‍රියාත්මක කළ වන්ධ්‍යකරණය කළ පිරිමි මදුරුවන් ප්‍රජනනය අඩු කිරීම සඳහා මුදාහැරීම, හෙවත් වන්ධ්‍යකරණය කළ කෘමි තාක්ෂණයSterile Insect Technique (SIT) භාවිතා කිරීම ඇතුළත් විය.
ලංකාව තුළ මදුරු මර්දන සටනට අතහිත දීමට කියුබාව නිරතුරුවම සැදී පැහැදී සිටින අතර, ඒ අනුව අපේ රට තුළ භාවිතය සඳහා මේ ක්‍රමවේදයන් සවිස්තරාත්මකව සලකා බැලිය යුතුය .
වන්ධ්‍යකරණය කළ කෘමි තාක්ෂණය (SIT):
කියුබාව ක්‍රියාකාරීව SIT ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර, ප්‍රජනනය වැළැක්වීම සඳහා වන්ධ්‍යකරණයට ලක් කළ පිරිමි මදුරුවන් පරිසරයට මුදා හරිනු ලැබ ඇත. මෙම ක්‍රමයට ගැමා කිරණ හෝ එක්ස් කිරණ මගින් පිරිමි මදුරුවන් වන්ධ්‍යකරණය ට ලක් කිරීම මගින් සතුන් වඳ බවට පත් කිරීම ඇතුළත් වේ. මෙහි මූලික අත්හදා බැලීම් මගින් නාගරික ඊඩිස් ඊජිප්ටයි (Aedes aegypti), මදුරු ගහනය සහ ඒ මදුරුවන්ගෙන් බෝවන ඩෙංගු රෝග අවස්ථා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කර ගැනීමට කියුබාව සමත්ව ඇත.
දෛශික පාලනය
ඉහත පියවරට සමගාමීව වැඩිහිටි මදුරුවන් මරාදැමීම සඳහා අතිශය අඩු පරිමාවකින් යුත් බිම් මීදුම සහ මැලතියන් ගුවනින් ඉසීම වැනි සාම්ප්‍රදායික දෛශික පාලන පියවර ද යොදාගන්නට යෙදුණි. ටෙමෙෆොස් වැනි රසායනික ද්‍රව්‍ය, අභිජනන ස්ථානවල මදුරු කීටයන් තුරන් කිරීම සඳහා යොදා ගනී.
අභිජනන ප්‍රභවය අඩු කිරීම:
ප්‍රජා මට්ටමේ පුළුල් ක්‍රියාකාරී සමූහ උත්සාහයන් මගින් පරිසරයේ විවිධ බහාලු‍ම්වල ජල සමුච්චයන් එක්රැස් විම ඉවත් කිරීම සහ ජල කාන්දුවීම් අලු‍ත්වැඩියා කිරීම මගින් විභව මදුරුවන් අභිජනන ස්ථාන ඉවත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර තිබුණි.මෙයට නිසි සනීපාරක්ෂාව සහ සනීපාරක්ෂක පිළිවෙත් පිළිබඳව මහජනතාව දැනුවත් කිරීම ද ඇතුළත් විය.
ප්‍රජා සහභාගීත්වය:
ඩෙංගු මර්දන කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරීව සහභාගී වීම සඳහා ප්‍රජාවන් බලමුළු ගන්වන ක්‍රමයක් කියුබානු රජය ක්‍රියාත්මක කර ඇත. බොහෝ විට “කොන්සෙජෝ පොපියුලර්” (ජනප්‍රිය කවුන්සිලය) තුළ සංවිධානය වන බලසේනා, අභිජනන ස්ථාන පිරිසිදු කිරීමට, ජල පද්ධති අලු‍ත්වැඩියා කිරීමට සහ වැළැක්වීමේ පියවර පිළිබඳව පදිංචිකරුවන් දැනුවත් කිරීමට නිබඳවම කටයුතු කරයි.
නවෝත්පාදන තාක්ෂණයන්:
මදුරුවන්ගේ ප්‍රජනන හැකියාවට බාධා කිරීම සඳහා වොල්බාචියා වැනි බැක්ටීරියා භාවිතය වැනි බහුවිධ නව්‍ය ප්‍රවේශයන් ද කියුබාව ගවේෂණය කර භාවිතා කර තිබේ. මදුරුවන් තුළ ඩෙංගු වෛරසය ප්‍රතිනිර්මාණය වීම වැළැක්වීමට ද වොල්බාචියාට හැකි අතර එමඟින් රෝගය සම්ප්‍රේෂණයට බාධා ඇති වේ.
මධ්‍යගත වැඩසටහන:
වසංගත රෝග විද්‍යාඥයින්, කීට විද්‍යාඥයින් සහ සංඛ්‍යාලේඛනඥයින් ඇතුළු මධ්‍යම මූලික කණ්ඩායමක් මෙම ව්‍යාපාරය නිරතුරුවම සක්‍රීය ලෙස අධීක්ෂණය කරයි. සියලු‍ම පළාත්වලින් සතිපතා වාර්තා ලබා ගනී. එමෙන්ම ප්‍රගතිය නිරීක්ෂණය කිරීමට සහ උපාය මාර්ග අනුවර්තනය කිරීමට සිතියම් සහ සංඛ්‍යානමය විශ්ලේෂණයන් භාවිත කරයි.
කියුබාවේදී මදුරුවන් සැබෑවටම පරාජයට පත් වූයේ න්‍යෂ්ටික තාක්ෂණය සමග කළ වන්ධ්‍යකරන අත්හදා බැලීමේදීය. කියුබාවේ හවානා හි සිදු කරනු ලැබූ වඳ කෘමි තාක්‍ෂණ ව්‍යාපාර, ගැහැනු සතුන් සමග බෝ වීමට උත්සාහ කරන පිරිමින් වන්ධ්‍යකරණය කිරීම මත මූලිකවම රඳා පවතින්නේ වුවද - ඒ මගින් ගැහැණු සතාගේ ප්‍රජනන විභවය ද උදාසීන කරන්නට හැකිවී තිබුණි.
බොහෝ නිවර්තන රටවල මෙන් කියුබාවේ, ඩෙංගු වර්ධනය වන ගැටලු‍වක්ව තිබුණි. මදුරුවන්ගෙන් සම්ප්‍රේෂණය වන මෙම වෛරස් ආසාදනය අධික උණ, මාංශ පේශි සහ සන්ධි වේදනාව, සමේ කැසීම සහ වඩාත් දරුණු අවස්ථාවල දී මරණයට ද හේතු වේ. ගෝලීය වශයෙන් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට වාර්තා වූ ඩෙංගු රෝගීන් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශක දෙක තුළ අට ගුණයකින් වැඩි වී තිබේ. එබැවින් කියුබානු රජය මදුරු ගහනය අඩු කළ හැකි න්‍යෂ්ටික තාක්‍ෂණයක් නියාමනය කිරීමෙන් ඩෙංගු පැතිරීම මැඩපැවැත්වීමට අරමුණු කළේය.
ඒ අනුව අන්තර්ජාතික න්‍යෂ්ටික බලශක්ති අධිකාරියේ IAEA හි තාක්ෂණික සහයෝගීතා වැඩසටහන හරහා සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානයේ (FAO) සහයෝගයෙන් හවානා අසල්වැසි ප්‍රදේශයක වඳ කෘමි තාක්ෂණය හෙවත් Sterile Insect Technique (SIT) යොදා ගැනීමේ ව්‍යාපාරයක නියමු අත්හදා බැලීමක් 2021 වසරේ සිදු කිරීමෙන් පසු (Aedes aegypti) මදුරු ගහනයේ සංඛ්‍යාව සියයට 90 කින් අඩු කර ඇති අතර, මුල් වාර්තා වලින් පෙනී යන්නේ - අත්හදා බැලීමේ අවසාන මාස දෙක තුළ මදුරුවන්ගෙන් බෝවන රෝග සම්පූර්ණයෙන්ම තුරන් කරන්නට සමත්ව ඇති බවය.
කියුබාවේ නියමු අත්හදා බැලීම සඳහා - සති 21 ක් තුළ වඳ පිරිමි මදුරුවන් මිලියන 1.3 ක් පමණ මුදා හරින ලදී. එහි අනාගත ඉලක්කය වූයේ විශාල ප්‍රදේශයක් සමග අත්හදා බැලීම පුළුල් කිරීම සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තවත් වඳ මදුරුවන් රාශියක් පරිසර ගහනය තුළ ඇති කිරීමය.
මේ සම්බන්ධයෙන් කියුබාවේ පේද්‍රෝ කුරි නිවර්තන වෛද්‍ය ආයතනයේ කීට විද්‍යාඥයෙකු සහ SIT කණ්ඩායමේ ප්‍රධානී රෙනේ ගැටෝ අර්මාස් කීවේ - “කියුබාවේ දී, ඒඩිස් ඊජිප්ටයි පාලනය කිරීම ජාතික ප්‍රමුඛතාවකි.” වශයෙනි.
“1981 දී ඇති වූ ප්‍රධාන ඩෙංගු වසංගතයකින් පසුව, 1980 ගණන්වල අග භාගයේදී මදුරුවා ---- පාහේ තුරන් කළ සාම්ප්‍රදායික ක්‍රම මත පදනම් වූ දැඩි ජාතික වැඩසටහනක් රජය ක්‍රියාත්මක කළේය. කෙසේ වෙතත් එතැන් සිට, සංචාරකයන් ගේ බලපෑම වැනි පිටතින් පැමිණි අවස්ථා වලින් වසංගත පැතිරීම් නිතර දක්නට ලැබේ. වර්තමානයේ ඩෙංගු කියුබාවේ ආවේණික රෝගයක් ලෙස සැලකේ.”යනුවෙන් ද ඔහු පැවසීය.
ඒ අනුව SIT යනු මෙතෙක් සංවර්ධනය කර ඇති වඩාත්ම පරිසර හිතකාමී කෘමි පළිබෝධ පාලන ක්‍රමයකි. ගැමාකිරණ සහ එක්ස්කිරණ වැනි විකිරණ මගින් සමූහ වශයෙන් ඇති කරන ලද කෘමීන් වන්ධ්‍යකරණය කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා අතර, එමගින් ඔවුන් ලිංගිකව ක්‍රියාකාරීව සිටියද, ඔවුන්ට පැටවුන් බිහි කළ නොහැක. පසුගිය වසර පහ තුළ ගැටෝ ආර්මාස්, IAEA සහ FAO හි විශේෂඥයින් සමග සමීපව කටයුතු කරමින් මූලික දත්ත රැස් කර, ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාව අඩුවෙමින් පවතින සහ පරිසරයට හානි කරන මදුරු පාලන ප්‍රයත්නයන්ට විකල්පයක් ලෙස නියමු SIT අත්හදා බැලීම සංවර්ධනය කර ඇත.
“සනීපාරක්ෂක පරීක්ෂාව, කීට පාලනය සහ කෘමිනාශක වැනි අනෙකුත් මදුරු ජනගහන පාලන ශිල්පීය ක්‍රම කෙරෙහි මතුව ඇති අතෘප්තිය, රජයSIT වෙත වඩාත් ආකර්ෂණය කර ඇත.” යැයි ගැටෝ ආර්මාස් කියයි.
දිගු කාලයක් පුරා කෘමිනාශක අනිසි ලෙස භාවිත කිරීම Aedes aegypti තුළ කෘමිනාශක වලට ප්‍රතිරෝධය ඇති කර ඇති බවත්, නියමු SIT අත්හදා බැලීම වඩාත් ඵලදායී හා පරිසර හිතකාමී මදුරු පාලන වැඩ සටහනක ආරම්භය බවත් ඔහු පෙන්වා දෙයි. 2020 අප්‍රේල් සහ අගෝස්තු අතර පවත්වන ලද මෙම නියමු අත්හදාබැලීම නිරිතදිග හවානා, එල් කැනෝ හි හුදකලා අසල්වැසි ප්‍රදේශයක හෙක්ටයාර 50 ක ප්‍රදේශයක් ආවරණය කළ අතර එයSIT මැදිහත්වීමේ ස්ථානයක් ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී. සමාන ප්‍රමාණයේ තවත් අසල්වැසි ප්‍රදේශයක් වන ඇරෝයෝ අරීනාස්, ප්‍රතිකාර නොකළ පාලන ස්ථානයක් ලෙස භාවිත කරන ලදී.
ඒ රටේ මදුරු පාලනය සඳහා ප්‍රජාව ඉහළ සහභාගීත්වයක් දක්වා තිබේ. SIT ඇතුළු වාහක පාලන ක්‍රමවල සාර්ථකත්වය සඳහා ප්‍රජා පිළිගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. නියමු අත්හදා බැලීම පිළිබඳ සන්නිවේදන ව්‍යාපාරයකට පවුලේ වෛද්‍යවරුන් සහ ප්‍රජා නායකයින් සහාය දැක්වූ අතර - පිරිමි මදුරුවන් ඩෙංගු රැගෙන නොයන, දෂ්ට නොකරන හෝ රුධිරය පෝෂණය නොකරන බැවින් වඳ පිරිමි මදුරුවන් මුදාහැරීම ආරක්ෂිත බව ඔවුන් අවධාරණය කළ බව ගැටෝ ආර්මාස් පෙන්වා දෙයි.
IAEAසහFAO හි සහායSITඅත්හදා බැලීම් සඳහා ඉතා වැදගත් වී ඇත. “මදුරුවන් බෝ කිරීම සඳහා කාර්ය මණ්ඩලය සහ අවකාශය කියුබානු රජය විසින් සපයන ලද අතර, SIT සඳහා විශේෂිත උපකරණ සහ විශේෂඥතාව අවශ්‍ය වන අතර, IAEA හට උදව් කළ හැකි වූයේ මෙහිදී ය.
විකිරණය සහ මුදා හැරීමට පෙර පිරිමි සහ ගැහැනු මදුරුවන් වෙන් කිරීම සඳහා උපකරණ ලබාගැනීම සඳහා IAEA කියුබාවට සහාය දුන් අතර මදුරුවන් ඇති කිරීමේ පහසුකම් වර්ධනය කිරීමට උදව් විය. මෙහෙයුමට පෙර, කියුබාවට කෘමීන් ඇති කිරීම සඳහා පුහුණුව ලද ශ්‍රමිකයන් ඉතා සුළු ධාරිතාවක් තිබූ අතර, බ්‍රසීලය, කොලොම්බියාව, මෙක්සිකෝව සහ ඔස්ට්‍රියාවේ IAEA රසායනාගාරවල මෙම තාක්ෂණය පිළිබඳ පුහුණුව සඳහා කියුබානු සාමාජිකයින් යැවීමට IAEA සහාය විය.
ඒ අනුව ඒරට ජාතික ආයතනවලට දැන් SIT ඵලදායී ලෙස ක්‍රියාත්මක කළ හැකි අතර, දැන් මෙම තාක්ෂණය මගින් අනෙකුත් රටවලට ඵලදායීව සහාය වීමටද හැකියාව ලැබී ඇත. ඔවුන් ලංකාවටද උදව් කීරිමට ඉදිරිපත්ව ඇත්තේ මෙවන් පසුබිමක් යටතේය.
නිශා තල්වත්ත
