ලිස්බන් නගරය

විශාල මුහුදු රැළි එන ප්‍රායා ඩු නොර්ට වෙරළ තීරය

පෘතුගාලය යනු සිත් ඇදගන්නාසුළු ඉතිහාසයක් හා වර්තමානයේ විස්මයන් ඇති රාජ්‍යයකි. මා අවුරුදු ගණනාවක් තිස්සේ මේ රටේ ජීවත් වෙමින් බොහෝ දේ ඉගෙනගෙන ඇති අතර එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය හා ඉතිහාසය පිළිබඳ රසවත් කරුණු බොහොමයක් මට තිබේ. ඔබටත් පෘතුගාලයේ සබඳතා තිබෙනම් එක් දිනක් හෝ එය නැරඹීමට සැලසුම් කරන්න. නැතහොත් පෘතුගාල බසින් අප පවසන පරිදි ‘‘බෙම් - වින්ඩෝ අ පෘතුගාල්! සාදරයෙන් පිළිගනිමු පෘතුගාලයට!   

පෘතුගාලය යුරෝපයේ උණුසුම්ම රටවලින් එකකි. මා මෙහි යාමට ගත් තීරණයට එහි දේශගුණය විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. නෙදර්ලන්තයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ ජීවත්වීමට ලැබීමෙන් පසු පෘතුගාලයට පැමිණීමේදී පෘතුගීසි සූර්යයා දැක්වූ පිළිගැනීමේ වෙනස වචනවලින් මිනිය හැකි නොවේ. සූර්යයාගේ උණුසුමින් පිළියෙල කරගත් නිවසක (Green House) මට මෙහි කරපිංචා වගා කළ හැකිය. කරපිංචා කොළයක සුවඳ, ඔබට ශ්‍රී ලංකාවේදී මතකය අවුළුවා නොදෙන්නේ නම් පුදුමයකි. එහි ඒ තරම්ම තමන් උපන් රටෙහි ජීවන සුවඳක් ගැබ්ව තිබේ.   

ගිම්හානයේ උෂ්ණත්වය ශ්‍රී ලංකාවට සමානය. එය සෙල්සියස් අංශක 30 ක් පමණ වේ. මෑත ග්‍රීෂ්ම කාල වඩාත් උණුසුම් වී ඇති අතර සමහර දිනවල එය සෙල්සියස් අංශක 45 ක් දක්වා දැවෙන උෂ්ණත්වයකට පත්වේ. පෘතුගාලයේ ශීත කාලයන් මෘදුයි. යුරෝපීයයන් සඳහා එය හොඳ දේශගුණික තත්ත්වයකි. ශීත සෘතුවේ දී උණුසුම් රටක සිට පැමිණෙන්නන් හට එය ඉතා අධික සීතලකි. 

 නමුත් යුරෝපීය ප්‍රමිතීන්ට අනුව දිවා කාලයේ සෙල්සියස් අංශක 17 සිට 18 දක්වා ශීත සෘතුවේ උෂ්ණත්වය ඇති බැවින් මෙහි ශීත සෘතුව ඇත්තටම ප්‍රසන්න වේ.   

පෘතුගාලයට ඉතා පොහොසත් ඉතිහාසයක් ඇත. එය යුරෝපයේ පැරණිතම රටවලින් එකකි. ඇත්ත වශයෙන්ම, 1139 වර්ෂයේ සිට පෘතුගාලයට නොවෙනස් වන එකම දේශසීමා ඇත. එම වර්ෂයේදී අෆොන්සෝ හෙන්රිකස් (Afonso Henriques) පෘතුගාලයේ පළමු රජු ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. 1910 වන තෙක් වසර 800 කට ආසන්න කාලයක් මෙම රට රාජධානියක් ලෙස පැවතුණි.   

ලිස්බොආ (Lisboa/ලිස්බන් - Lisbon) නගරයට මදක් ඔබ්බෙන් පිහිටි සින්ට්‍රා (Sintra) හි පිහිටි සුප්‍රසිද්ධ ‘‘පෙනා මාලිගාව’’ (Pena Palace) වැනි මනස්කාන්ත මාලිගා, රජවරු මේ රට පාලනය කළ කාලය සිහිගන්වයි. සිත්ගන්නා කරුණ නම්, පෘතුගාලයට වරෙක මියගිය රැජිනක් සිටීමයි. 1357 දී පළමුවන පේද්‍රෝ (Pedro I) පෘතුගාලයේ රජු ලෙස කිරුළු පලඳින විට, ඔහු තම පෙම්වතිය වන ඉනෙස්ඩ කස්ත්‍රෝ (Ines de Castro) රැජින ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේ ඇය අවුරුදු 2 කට පෙර එනම් 1355 දී මියගොස් තිබියදීය. 

 
පුරාවෘත්තයට අනුව ඇය කිරීටයට පත් කරනු ලැබ ඇත. එනම් වළලා තිබූ ඇයගේ ඇට කටු ගොඩගෙන කිරුළ පැලඳීමෙනැයි කියවේ. සැබෑ ප්‍රේමය උපරිමයෙන් පෙන්නුම් කළ අවස්ථාවක් තවත් නම් වෙත්දෝයි හැඟෙන තරමට මෙම ආදර අන්දරය ඉතිහාසයට එක්වී හමාරය.   

පෘථිවිය වටා ගමන් කිරීමේ පළමු ගවේෂණයට නායකත්වය දුන් බව කියනු ලබන ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගලන් (Ferdinand Magellan) සහ මුහුදු මාර්ගයෙන් ඉන්දියාවට පැමිණි පළමු යුරෝපීයයා වූ වස්කෝ ද ගාමා (වස්කෝ ද ගාමා Vasco da Gamma) වැනි සුප්‍රසිද්ධ පෘතුගීසි ගවේෂකයන්ගේ නම් සෑම දෙනාම පාහේ දන්නා නම් ය. මෙම ගවේෂකයෝ ගෝලීය අධිරාජ්‍යවාදයට මග පෑදූ අතර පෘතුගාලයට යටත්විජිත අධිරාජ්‍යයක් ගෙන දුන්හ. 

පෘතුගාලයේ ප්‍රධාන වගාවක් වන කිරල ගස් 

මල්ටි බංකෝ හෙවත් සියලු දේ කරගහැකි ATM යන්ත්‍රය 

ඔබ දන්නා පරිදි, ශ්‍රී ලංකාව පෘතුගාලයේ යටත්විජිත රටකි. පෘතුගීසීන් ලංකාවට ද‌ායාද කරදුන් ප්‍රධානම දේ වන්නේ කතෝලික ආගමයි. එමෙන්ම බටහිර සංස්කෘතියයි. වර්තමාන පෘතුගාලයට පැමිණෙන අය ෆොන්සේකා (Fonseca), ඩි සිල්වා (de Silva - ද සිල්වා) පෙරේරා (Perera) ප්‍රනාන්දු (Fernando) වැනි හුරුපුරුදු නම් මෙන්ම මේසා (Mesa - මේසය) සහ ජනේල් (Janela - ජනේලය) වැනි සමාන වචන ඇසීමෙන් පුදුමයට පත් වනු ඇත. පෘතුග්‍රීසීන් ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණ ඇති බවට වර්තමාන මතක් කිරීම සඳහා මේවා උද‌ාහරණ වේ.   
අදටත් පෘතුග්‍රීසි භාෂාව රටවල් 9 ක නිල භාෂාව වේ. එනම් බ්‍රසීලය (Brazil), කේප් වෙර්ඩ (Cape Verde), ඇන්ගෝලා (Angola), ගිනි බිසව් (Guinea Bissau), මොසැම්බික් (Mozambique), ප්‍රින්සිපේ (Principe) සාඕ ටෝමේ (Sao Tome) සමක ගිනියාව (Equatorial Guinea) සහ ඇත්ත වශයෙන්ම පෘතුගාලය (Portugal) ඒ හැර පෘතුගීසි භාෂාව ගෝ ආ (Goa ඉන්දියාවේ) මකව් (Macao) සහ නැගෙනහිර ටිමෝරයේ (East Timor) ද කතා කරයි.   
ප්‍රංශය, ස්පාඤ්ඤය, බ්‍රිතාන්‍යය සහ එක්සත් ජනපදයට වසර 50 කට පමණ පෙර දී වෙනත් ඉඩම්, යටත් විජිතකරණය සහ වහල්භාවය වැනි අධිරාජ්‍යවාදී ඉතිහාසයේ අඳුරු පිටු තරමක් දුරට වෙනස් කිරීම සඳහා 1761 දී වහල්භාවය අහෝසි කළ පළමු යටත්විජිත බලධරයා බවට පෘතුගාලය පත්වේ.   

පෘතුගාලය වනාහී ජනරජයකි. එහි වත්මන් ජනාධිපතිවරයා වන්නේ 2016දී බලයට පත් වූ මාර්සෙලෝ රෙබෙලෝ ඩි සූසා (Marcelo Rebelo de Sousa) ය. ද සූසා මහතා මෙහි ඉතා ජනප්‍රියය. ඔහු තේරී පත්වී වසර හතරකට පසුවත් රටේ ජනප්‍රියම දේශපාලනඥයා ලෙස මැතිවරණයට නායකත්වය දෙයි. ඔහු ගැන නිතිපතා ප්‍රවෘත්තිවල දැක්වේ. ඉතා මෑතකදී ඔහු සුපිරි වෙළෙඳසලක මුදල් ගෙවන ස්ථානයේ මුඛ වාඩමක් පැලඳ සිටින ඡායාරූප සහ මුහුදේ කරදරයක සිටින කාන්තාවන් දෙදෙනෙකු​ බේරා ගැනීමට උදව් කරන ඡායාරූප ලොව පුරා ඉමහත් ප්‍රසිද්ධියට පත්විය.   

අගමැති, වර්තමානයේ පීඑස් (PS) සමාජවාදී පක්ෂයේ (Partido Socialista) ඇන්ටෝනියෝ කොස්ටා (Mr. Antonio Costa) මහතාය. ඔහු රජයේ ප්‍රධානියාය. පෘතුගාලයේ උපත ලැබූ කොස්ටා මහතා ගෝආ සම්භවයක් (Goan descent) ඇති අයෙකි.   

විධායක බලය ජනාධිපතිවරයා සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. ව්‍යවස්ථාද‌ායක බලය රජය සහ ජනරජය (පෘතුගීසි පාර්ලිමේන්තුව) යන දෙකටම පවරා ඇත. 

නිලධාරිවාදය   

මා දැක ඇති තවත් දෙයක් නම් පෘතුගාලයේ ඇති නිලධාරීවාදයයි. විශේෂයෙන් ඔබ ඕනෑම රජයේ ආයතනයක් සමඟ කටයුතු කරන විට මෙය දැකගත හැකිය. ඔබේ රියැදුරු බලපත්‍රය වෙනස් කිරීමට ඔබට අවශ්‍යද? පෝලිමේ සිටීමට අංකයක් ගන්න, ඔබ වාසනාවන්ත නම් ඔබගේ අංකය එදිනම තිරයේ පෙනෙනු ඇත. එසේ නොවේ නම්, පසුද‌ා ආපසු එන්න. කෝපි සමඟ ඔබේ උණුවතුර බෝතලය ​රැගෙන එන්න අමතක කරන්න එපා. මන්ද යත් එය එතරම්ම කාලය කා දමන ක්‍රියාවලියකි. ඒ තමයි මේ රටේ කාර්යාලවල හැටි.   
සෑම රීතියකටම ඇත්ත වශයෙන්ම ව්‍යතිරේක පවතින නමුත් පොදුවේ ගත් කල, මෙහි සිටින රජයේ නිලධාරීන් හැකි තරම් පාරිභෝගික හිතකාමී නොවීමට වගබලාගෙන ඇත. මෙය එක්තරා විදියක ක්‍රීඩාවකි. ඔවුන්ට ක්‍රීඩාවේ නම ලේඛන අතුරුදන් වී ඇති බවට කෙරෙන චෝදනාවයි.   

ඔබ ඔවුන්ගේ වෙබ් අඩවියේ ලැයිස්තුගත කර ඇති සියලුම ලියකියවිලි සමඟ පැමිණියද (එවැනි ලැයිස්තුවක් තිබේ නම්) සහ ඔබට සිතිය හැකි තරම් මේ ඉර හඳට යටින් තිබිය යුතු සෑම ලියවිල්ලක්ම ඔබ ළඟ තිබියදීත්, ඔවුන් ඔබට කුමක් හෝ අතුරුදන් වූ ලේඛනයක් ගැන කියනු ඇත. ඔවුන්ගේ ඇස් හමුවේ එය ඔබේ නඩුව තවදුරටත් කල් යෑමක් වැනිය. සේවාද‌ායකයාට, එය තවත් විශාල අනවශ්‍ය වැඩ කොටසක් කරමත පැටවීමේ නිහීන ක්‍රමයක් ලෙස පෙනේ.   

සැලකිල්ලට ගත යුතු සිත්ගන්නාසුලු කරුණ නම් සෑම කාර්යාලයකටම තමන්ගේම අවශ්‍යතා ඇති බව පෙනී යාමයි. එක් කාර්යාලයක් තීරණාත්මක ලේඛනයක් ලෙස සලකන දේ එය වෙනත් කාර්යාලයකට කිසිසේත්ම වැදගත් නොවේ. ඔබේ ලේඛන ප්‍රමාණවත් නොවේ නම්, ඊළඟ කර්යාලයට යන්න. එහිදී ඔබේ නඩුව පිළිගැනීමට ඉඩ තිබේ. වෙනත් යුරෝපීය රටවල ජීවත් වූ මට දැකගත හැකියි පෘතුගාලයේ රජයේ ආයතන තුළ නැති පොදු මිත්‍රශීලී බව, එමෙන්ම විනිවිදභාවය හා නිලධාරිවාදයේ ප්‍රවණතාව තරමක් අසාමාන්‍ය බව, නිසැකවම උතුරු යුරෝපයේ ඔවුන්ගේ සගයන් හා සසඳන විට පෙනේ.  

ලිස්බන් නුවර   

පෘතුගාලයේ අගනුවර වන ලිස්බන් යනු යුරෝපයේ දෙවන පැරණිතම අගනුවර වන අතර එය දෙවැනි වන්නේ ග්‍රීසියේ ඇතන්ස් නගරයට පමණි. උද‌ාහරණයක් ලෙස ලිස්බන් නගරය රෝමයට වඩා සියවස් හතරක් පැරණි යැයි සැලකේ. ලිස්බන්හි නගර මධ්‍යස්ථානය සැරිසැරීමට පහසුය. එක්කෝ පයින්, බස් රථයකින්, මෙ​ෙට්‍රා්වෙන් හෝ සාමාන්‍ය ලිස්බොනයිට් ට්‍රෑම් (Lisbonite trams) රථයකින් ඔබට ගමන් කළ හැක.   
1755 දී යුරෝපීය ඉතිහාසයේ බලවත්ම භූමිකම්පාවකින් ලිස්බන් නගරය විනාශ විය. 1755 නොවැම්බර් 1 වන දින ලිස්බන්හි රික්ටර් මාපකයේ 9.0 ක භූමිකම්පාවක් ඇති වූ අතර පසුව සුනාමියක් ඇති වූ අතර ගින්නෙන් නගරය සුන්බුන් බවට පත්විය. පල්ලි, දැවෙන ඉටිපන්දම්වලින් පිරී තිබූ ප්‍රධාන නිවාඩු දිනයක් වූ ඕල් සෙන්ට්ස් දිනයේදී (All Saints Day) භූමිකම්පාව සිදුවිය. භූමිකම්පාව නිසා ඉටිපන්දම් පෙරළීමෙන් විශාල ගින්නක් ඇති විය. පදිංචිකරුවන් 275,000 ක් මිය ගිය අතර ගොඩනැගිලිවලින් 85% ක් විනාශ විය. අද දක්වා එද‌ා ඇති වූ භූමිකම්පාව ගැන මිනිස්සු කතා කරති. 

 
සාම්ප්‍රදායිකව පෘතුගාලය ශාස්ත්‍රීය රටකි. යුරෝපයේ පැරණිතම විශ්වවිද්‍යාලවලින් එකක් මේ රටේ ඇත. එනම් 1290 දී පිහිටුවන ලද කොයිම්බ්‍රා විශ්වවිද්‍යාලය (University of Coimbra) ලෝකයේ පැරණිතම ක්‍රියාකාරී පොත් සාප්පුව ද මෙහි දී සොයාගත හැකිය. ලිස්බන්හි බර්ට්‍රන්ඩ් පොත් සාප්පුව 1732 දී ආරම්භ කරන ලදී. මුල් ගබඩාව 1755 දී ඇති වූ භූමිකම්පාවෙන් විනාශ වී ගිය අතර 1773 දී එහි වර්තමාන ස්ථානයේ නැවත ගොඩනඟන ලදී.   

පොත් සාප්පු ගැන කතා කරන විට, පොර්ටෝහි (in Porto) ලිව්රාරියා ලෙලෝ පොත් සාප්පුව පෘතුගාලයේ තවත් ප්‍රසිද්ධ පොත් සාප්පුවකි. ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ ජනප්‍රිය චලනයන් දෙකක් මත පදනම් වූ විස්මිත අභ්‍යන්තරය සඳහා මෙය ප්‍රකටය. එනම් අාර්ට් නූවෝ (Art Onuveau) සහ නියෝ ගොතික් මෝස්තරයි (Neo Gothic Styles) මෙම පොත් සාප්පුව පිළිබඳ තවත් කරුණක් නම් ජේ.කේ. රෝව්ලිං (JK Rowling) නිතරම මෙම වෙළෙඳසල නැරඹීමට ගිය අතර ඇය ඇගේ හැරී පොටර් (Harry Potter) කතා මාලාව සඳහා එහි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයෙන් ආභාෂය ලැබූ බව කියනු ලැබේ.   

ඔප දැමූ පිඟන් ගඩොල්   

බිම අතුරන ඔප දැමූ පිඟන් ගඩොල් (අසූලෙජෝස් - azulejos ලෙස හැඳින්වේ) පෘතුගාලයේ සෑම තැනකම තිබේ. පල්ලි සහ ආරාම බිත්තිවල සිට මාළිගා, සාමාන්‍ය නිවාස, උද්‍යාන ආසන, උල්පත් සාප්පු සහ දුම්රිය ස්ථාන දක්වා ඔවුන් සියල්ල ඔප දැමූ පිඟන් ගඩොල්වලින් අලංකාර කරති. ඔවුන් බොහෝ විට රටේ ඉතිහාසයේ දර්ශන පිඟන් ගඩොල්වලින් නිරූපණය කර වඩාත්ම සිත් ඇදගන්නාසුලු දර්ශන පෙන්වයි. නැතහොත් වීදි සංඥ‌ා නාම පුවරු හෝ නිවාස අංක ලෙස භාවිත කරයි.   

ඒවා පෘතුගීසි නව නිපැයුමක් නොවුණත් (ඔප දැමූ පිඟන් ගඩොල් භාවිතය ඊජිප්තුවේ ආරම්භ විය) ඒවා වෙනත් කිසිදු රටකට වඩා පෘතුගාලයේ පරිකල්පනීය හා ස්ථාවරව භාවිත කර ඇත. ඒවා කලා ආකෘතියක් බවට පත් වූ අතර, 18 වන සියවස වන විට වෙනත් කිසිදු යුරෝපීය රටක් එවැනි විවිධ අරමුණු සඳහා සහ විවිධ මෝස්තර සඳහා ඔප දැමූ පිඟන් ගඩොල් එතරම් ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කළේ නැත. අදටත් ඒවා රටේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ ඉතා වැදගත් අංගයක් ලෙස පෘතුගාලයේ පවතී.   

කෝක් (කිරළ) 

 
පෘතුගාලයේ ඔබ නිසැකවම දකින එක් දෙයක් වන්නේ කිරළයි. විලාසිතා උපාංග, ඇඳුම් සහ සපත්තු, ගෘහ භාණ්ඩ, බිම සහ බිත්ති ආලේපන, රෙදි, විශේෂයෙන් වයින් බෝතල් මූඩි (ඇබ) සඳහා කෝක් භාවිත කරයි. ඒ කතා කළේ කිරළ නිෂ්පාදන ගැනයි. ලොව විශාලතම කෝක් (කිරල) ගස් වනාන්තරය පෘතුගාලයෙන් සොයාගත හැකිය. එබැවින් ලොව විශාලතම කෝක් නිෂ්පාදන නිෂ්පාදකයා පෘතුගාලය රට වීම පුදුමයක් නොවිය යුතුය. තවද, කිරළ නීතියෙන් ආරක්ෂා කර ඇත. අවසර පත්‍රයක් නොමැතිව කිරළ ගසක් කැපීම නීතියෙන් සපුරා තහනම් වේ.   

මල්ටි බංකෝ - ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර   

ඔබ පෘතුගාලයේ සිටින අතර මුදල් අවශ්‍ය නම් කුමක් කළ යුතුද? ඔබ ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍රයකට යනවා නේද? වර්තමානයේ ලෝකයේ ඕනෑම තැනක මෙන් පෘතුගාලයේද සෑම අස්සක් මුල්ලක් නෑරම ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍රයක් ඔබට හමුවනු ඇත. පෘතුගීසි ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍රයකින් ඔබ වෙහෙස මහන්සියෙන් උපයාගත් මුදල් ඉවතට පැමිණෙනවාට වඩා වැඩි යමක් කරයි. පෘතුගාලය ලෝකයේ වඩාත්ම කාර්යක්ෂම ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර පද්ධති සඳහා ප්‍රසිද්ධය. පුණ්‍යායතන සඳහා පරිත්‍යාග කිරීම, ඔබේ උපයෝගීතා සඳහා මුදල් ගෙවීම, ඔබේ බදු ගෙවීම, දුරකථන බැර කිරීම්, ප්‍රසංග ප්‍රවේශපත්‍ර මිලදී ගැනීම ආදී මෙකී නොකී සියල්ලක් පෘතුගාල ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍රයක් හරහා කරගත හැකිය.   

ලබන සතියට...  

ජයන්ත අශෝක ගමලත්ගේ   
පෘතුගාලයේ සිට ලියයි