බුද්ධ දේශනාවේ සඳහන් ලෝක විෂය ඉදිරියේ විද්‍යාඥයෝ තවමත් අඳුරේ අතපත ගාති. පිටසක්වළ ජීවීන් පිළිබඳ පමණක් නොව ජීවින්ට වාසය කළ හැකි ලෝක පිළිබඳ විද්‍යාඥයන් කොයි තරම් සොයාගැනීම් කළත් ඒ කිසිවක් බුද්ධ දේශනාවේ සඳහන් කරුණු පිළිබඳ අල්ප මාත්‍රයක් දුරටවත් පැමිණ නැන.

බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක විෂය දේශනා කරද්දී වද‌ාළේම එය පෘථග්ජනයාට සොයා ගත නොහැකි, පුළුල් විෂය පථයක් වන බවයි. කෙළවරක් නැති, හිතීමෙන් පවා උම්මන්තක වන විෂය පරාසයක් ලෝක ධාතුව විෂයේ පවතී.  

බුදුදහමට අනුව ජීවින් වාසය කරන ලෝක රාශියකි. ‘පිටසක්වළ ජීවින්’ යැයි විද්‍යාවේ භාෂාවෙන් කියනු ලබන්නේ ඔවුන්ටය. සියලු දැනුමින් ආඪ්‍ය වන්නේ පෘථිවිවාසීන් යැයි කීවද පෘථිවිවාසීන්ට වඩා දැනුමැති ජීවින්ද පිටසක්වළ නැතැයි කීම උගහටය.  

මේ පිළිබඳ යම් කතිකාවක් ගොඩනැගීමට අපි සිතුවෙමු. නූතන විද්‍යාව පරයා නැඟුණු බුද්ධ දේශනාව ඇසුරින් ගොඩනැගෙන විශ්වයේ පවතිනා ලෝක කවරේද? ඒවායේ ජීවීහු වෙසෙත්ද? ඒවායේ ස්වභාවය කවරේද? හට ගත්තේ කෙසේද? විනාශය කවරාකාර වේද? ආදී කාරණා බොහොමයක් මේ හරහා අපට ඉදිරියේදී සාකච්ඡා කළ හැක.  

ආචාර්ය ඇත්කඳුරේ සුමනසාර හිමි

විශ්වය හා ලෝකය පිළිබඳ බහුවිධ දර්ශනයක් පහළව ඇතත් ඒ පිළිබඳ තත්වාකාර විග්‍රහයක් මීට වර්ෂ 2550කටත් පෙර බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් ඉදිරිපත් කර ඇත. එය හුදෙක් ලෝකෝත්තර සුවයෙන් ලබාගත් මානසික අධිගමය ඇසුරිනි. එය මානසික ගවේෂණය තුළින් ලබා ගත් තවමත්, කිසිවකුත් බොරු යැයි නොකී, එසේ යැයි හඳුනා නොගත් විශ්වයේ විශිෂ්ටතම පර්යේෂණයකි.  
විශ්වය පිළිබඳව බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් සිදු කළ ඉතා වටිනා, වැදගත් කරුණු විමර්ශනයක් අභිභු සූත්‍රයේ සඳහන් වෙයි.  

දිනක් බුදුරජාණන්වහන්සේ හමුවූ අානන්ද මහ තෙරුන් වහන්සේ,  

‘භාග්‍යවතුන් වහන්ස, අභිභු තෙරුන්ට සහස්සී ලෝක ධාතුව තෙක් ශබ්ද පැවැත්වීමට හැකියාව තිබෙයි. ඔබවහන්සේට කොපමණ දුරක් ශබ්ද ඇසීමට සැලැස්විය හැකිදැ,’යි ප්‍රශ්න නැගූහ.  

එම අවස්ථාවේදී බුදුරජාණන්වහන්සේ, ‘ආනන්ද, අභිභු තෙරුන් මගේ ශ්‍රාවකයෙකි. සම්බුදුවරයෙකු පතුරන ශබ්දයේ හඬ ප්‍රමාණ කළ නොහැකි තරම්වේ. අනන්ත විශ්වයේ අසීමාන්තිකව ගමන් කරන්නේය’, ‘‘සාවකෝ සෝ ආනන්ද අප්පමෙය්‍යෝ තථාගතෝ’’ යනුවෙන් වඳාළහ. 

ආනන්ද තෙරුන් නැවත නැවතත් ප්‍රශ්න කරන ලදුව විශ්වය නිර්මාණය වී ඇති ලෝක ධාතු ප්‍රභේද තුනක් පිළිබඳව අභිභු සූත්‍රයේ කරුණු දක්වා ඇත.  

ඒ ලෝක ධාතු තුන වනාහි,  
සහස්සී චූලනිකා ලෝක ධාතුවය,  
ද්වි සහස්සී මජ්ඣිමා ලෝක ධාතුවය  
තිසහස්සී මහා සහස්සී ලෝක ධාතුවය.  

එම සූත්‍රයට අනුව,  

​‘යාවතා ආනන්ද චන්දිම සූරියා පරිමරන්ති විරෝචනා තාව සහස්සධා ලෝකධාතු’  
(අංගුත්තර නිකාය)  

එක ඉරකුත්, එක සඳකුත් වශයෙන් හිරු සඳු දෙදෙනකු ආලෝකය විහිදුවමින් පරිභ්‍රමණය වන්නේ යම්තාක් දුරක්ද එය සක්වළක් වන්නේය. එබඳු වූ සක්වළ දහසක් ‘සහස්සධා’ ලෝක ධාතුව වන බව පැහැදිලි කර ඇත. එසේ නම් නූතන විද්‍යා දැනුම තවමත් ලෝක විෂයේ ළදරු වියටද එළැඹ නැත.  

සහස්සී ලෝක ධාතුවෙහි අන්තර්ගත ප්‍රභේද 16ක් (සොළොසක්) දැක්වේ.  

චන්ද්‍රයන් - 1000 (දහසකි)  
සූර්යයන් - 1000 (දහසකි)  
සිනේරු පර්වත - 1000 (දහසකි)  
ජම්බුදීප - 1000  
අපර ගෝයාන - 1000  
උතුරුකුරු දිවයින් - 1000  
පූර්ව විදේහ - 1000  
සිවුමහා මුහුදු - 1000  
සිවුමහා රජවරු - 1000  
චාතුම්මහාරාජික - 1000  
තවුතිසා - 1000  
යාම - 1000  
තුසිත - 1000  
නිම්මානරති - 1000  
පරනිම්මිත වසවර්ති - 1000  
බ්‍රහ්මලෝක - 1000  

මෙහි දක්වන ලද ඉහත විශ්ව සීමාව ශ්‍රාවක විෂය සීමාවයි. එය විශ්ව පරාසය සහස්සී චූලනිකා ලෝක ධාතුවයි. විද්‍යාඥයන්ට ගවේෂණය කළ හැක්කේ මේ විශ්ව සීමාව තුළ යමක් පමණි. එයද මහා මෙරකින් අල්පයක් තරම් දෙයකි.  

ඉහත දැක්වූ හිරු-සඳු දහස බැගින් සහ අනෙක් සොළොස් අංග ඇති සහස්සී චූලනිකා ලෝක ධාතු දහසක්ද, ද්වි සහස්සී මජ්ඣිමා ලෝකධාතු එකක්ද ඇති බව බුදුරජාණන්වහන්සේ දේශනා කොට ඇත. එය ශ්‍රාවකයන්ගේ පථය නොවන අතර සර්වඥයන්වහන්සේලා පමණක් දකින උන්වහන්සේලාගේම විෂය භූමිය වේ.  

බෝසතුන් මවුකුසෙහි පිළිසිඳ ගන්නා විටද, මවුකුසින් බිහිවන කල්හිද, ගිහිගෙය හැරද‌ා යන විටද, බුද්ධත්වයට පත්ව දම්සක් පවත්වන විටද, ආයු සංස්කාර අත්හරින විටද, පිරිනිවන් පාන විටද මෙකී විෂය ප්‍රදේශයම කම්පා වෙයි.

 
අභිභු සූත්‍රයේ කරුණු පැහැදිලි කරමින් ද්වි සහස්සී මජ්ඣිමා ලෝක ධාතු දහසක් එක්වූ තැන ත්‍රිසහස්සී ලෝක ධාතුව නිර්මාණය වී ඇත.  
‘‘යාවතා ආනන්ද සහස්සී චූලනිකා ලෝකධාතු තාව සහස්සධා ලෝකේ අයං වුච්චතානන්ද ද්වි සහස්සි මජ්ඣිමා ලෝකධාතු යාවතා ආනන්ද ද්විසහස්සී මජ්ඣිමා ලෝකධාතු තාව සහස්සධා ලෝකෝ අයං වුච්චතානන්ද තිසහස්සී, මහ සහස්සී ලෝක ධාතු’’  
මේ සියලු කාරණා එකට කැටිව ගත් කල බුද්ධ දේශනාවට අනුව කෝටි සීයක් පමණ සූර්යයන් (හිරු) සහිත විශ්ව පථයක් අප වටා පවතී. විද්‍යාඥයන්ට සොයා යා හැකි උපරිම සීමාවේ ඇත්තේ හිරු 1000ක් හා සඳු 1000ක් ඇති විශ්ව පථය පමණකි.  

එසේ නම් කෝ්ටි 1000ක් හිරු කවද‌ා කෙසේ සොයා ගන්නද?   

සහස්සී ලෝක ධාතු විස්තරයට අනුව ජම්බු දීප දහසකි. බඹලොව දහසකි. ඒ අනුව පිටසක්වළ ජීවින්ට මේ විශ්ව පථයේ ඕනෑ තරම් සුදුසු වාසස්ථාන පවතින බව පැහැදිලි කරුණකි. එකී සුදුසු වාසභූමිවල බුදුවරුන්ටද පහළ වීමට බාධාවක් නැති බව බුද්ධ දේශනාවේ විස්තර වේ.  

ඒ අනුව බුදුවරුන් ලොව පහළ වීම පවා පෘථිවියේම සිද්ධ නොවිය හැක. පෘථිවියෙන් එහා සුදුසු කවර ලෝකයක වුව එය සිද්ධ විය හැක. පෘථිවියට සාපේක්‍ෂව ජීවින් මිනිය හැකි ප්‍රමාණයක් ලෝක ධාතුවේ විවිධ තැන්හි ජීවිත ගෙවති. ඒ ඇතැම් සක්වළ නූතන කිසිම විද්‍යා උපකරණයකට හෝ විද්‍යාඥයකුට ගෝචර නොවන්නේය. එය ගෝචර වනුයේම මානසික අධිගමයෙන් පරතෙරට ගිය සර්වඥ නමකටය.  

මඟපෙන්වීම- මාලබේ අරංගල   
ශ්‍රී ශෛලාරාමාධිපති  
විචිත්‍ර ධර්ම කථික කථිකාචාර්ය,  
ආචාර්ය ඇත්කඳුරේ සුමනසාර හිමි.  
සටහන - අසංක ආටිගල.